Παρακλητικός Κανών στην Αγία Οσιομάρτυρα Θεοδώρα εν Βάστα

 

Παρακλητικός Κανών στην Αγία Οσιομάρτυρα Θεοδώρα την εν Βάστα Πελοποννήσου
Ποίημα Γερασίμου Μοναχού Μικραγιαννανίτου

Ὁ Ἱερεύς: Εὐλογητός ὁ Θεός ἠμῶν πάντοτε, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων.
Ὁ Ἀναγνώστης: Ἀμήν.

Ψαλμός ρμβ΄ (142)
Κύριε, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, ἐνώτισαι τήν δέησίν μου ἐν τή ἀληθεία σου, εἰσάκουσόν μου ἐν τή δικαιοσύνη σού• καί μή εἰσέλθης εἰς κρίσιν μετά τοῦ δούλου σου, ὅτι
οὐ δικαιωθήσεται ἐνώπιόν σου πᾶς ζῶν. ὅτι κατεδίωξεν ὁ ἐχθρός τήν ψυχήν μου, ἐταπείνωσεν εἰς γῆν τήν ζωήν μου, ἐκάθισε μέ ἐν σκοτεινοῖς ὡς νεκρούς αἰῶνος καί ἠκηδίασεν
ἔπ ἐμέ τό πνεῦμά μου, ἐν ἐμοί ἐταράχθη ἡ καρδία μου. Ἐμνήσθην ἡμερῶν ἀρχαίων, ἐμελέτησα ἐν πάσι τοῖς ἔργοις σου, ἐν ποιήμασι τῶν χειρῶν σου ἐμελέτων. διεπέτασα
πρός σέ τάς χεῖράς μου, ἡ ψυχή μου ὡς γῆ ἄνυδρος σοί. Ταχύ εἰσάκουσόν μου, Κύριε, ἐξέλιπε τό πνεῦμά μου μή ἀποστρέψης τό πρόσωπόν σου ἄπ ἐμοῦ, καί ὁμοιωθήσομαι
τοῖς καταβαίνουσιν εἰς λάκκον. ἀκουστόν ποίησον μοί τό πρωί τό ἔλεός σου, ὅτι ἐπί σοῖ ἤλπισα• γνώρισον μοί, Κύριε, ὁδόν, ἐν ἤ πορεύσομαι, ὅτι πρός σέ ἤρα τήν ψυχήν μού•
ἐξελού μέ ἐκ τῶν ἐχθρῶν μου, Κύριε, ὅτι πρός σέ κατέφυγον. δίδαξον μέ τοῦ ποιεῖν τό θέλημά σου, ὅτι σύ εἰ ὁ Θεός μού• τό πνεῦμά σου τό ἀγαθόν ὁδηγήσει μέ ἐν γῆ εὐθεία.
Ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου, Κύριε, ζήσεις μέ, ἐν τή δικαιοσύνη σου ἑξάξεις ἐκ θλίψεως τήν ψυχήν μου καί ἐν τῷ ἐλέει σου ἐξολοθρεύσεις τούς ἐχθρούς μου καί ἀπολεῖς πάντας
τούς θλίβοντας τήν ψυχήν μου, ὅτι ἐγώ δοῦλός σου εἰμι.

Θεός Κύριος, καί ἐπέφανεν ἠμίν, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου.
Στίχος ἅ΄. Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίω, καί ἐπικαλεῖσθε τό ὄνομα τό ἅγιον αὐτοῦ.
Θεός Κύριος, καί ἐπέφανεν ἠμίν, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου.
Στίχος β΄. Πάντα τά ἔθνη ἐκύκλωσαν μέ, καί τῷ ὀνόματι Κυρίου ἠμυνάμην αὐτούς.
Θεός Κύριος, καί ἐπέφανεν ἠμίν, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου.
Στίχος γ΄. Παρά Κυρίου ἐγένετο αὔτη, καί ἔστι θαυμαστή ἐν ὀφθαλμοῖς ἠμῶν.
Θεός Κύριος, καί ἐπέφανεν ἠμίν, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου.

Εἴτα τά παρόντα Τροπάρια.
Ἦχος δ΄. Ὁ ὑψωθεῖς ἐν τῷ Σταυρῶ.
Τῶν δωρεῶν τῶν θεϊκῶν ἐντρυφώσα, Ὁσιομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Θεοδώρα, ὑπέρ ἠμῶν ἱκέτευε δεόμεθα, ὅπως λυτρωθείημεν, πειρασμῶν καί κινδύνων, καί παντοίων θλίψεων,
οἱ τῷ θείω ναῶ σου, μετά σπουδῆς προστρέχοντες ἀεί, καί τήν θερμήν σου, αἰτοῦντες βοήθειαν.

Δόξα Πατρί καί Υἱῶ καί Ἁγίω Πνεύματι. χριστιανος.gr
Καί νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Θεοτοκίον
Οὐ σιωπήσομεν πότε, Θεοτόκε, τά, δυναστείας σου λαλεῖν οἱ ἀναξιοι• εἰ μή γάρ σύ προίστασο πρεσβεύουσα, τίς ἠμᾶς ἐρρύσατο ἐκ τοσούτων κινδύνων; Τίς δέ διεφύλαξεν ἕως
νῦν ἐλευθέρους; Οὐκ ἀποστῶμεν, Δέσποινα, ἐκ σού• σούς γάρ δούλους σώζεις ἀεί, ἐκ παντοίων δεινῶν.

Ψαλμός ν΄ (50)
Ἐλέησον μέ, ὁ Θεός, κατά τό μέγα ἔλεός σου καί κατά τό πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου ἑξάλειψον τό ἀνόμημα μου•επί πλεῖον πλῦνον μέ ἀπό τῆς ἀνομίας μου καί ἀπό τῆς ἁμαρτίας
μοῦ καθάρισον μέ. Ὅτι τήν ἀνομίαν μου ἐγώ γινώσκω, καί ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μου ἐστι διαπαντός. Σοί μόνω ἥμαρτον καί τό πονηρόν ἐνώπιόν σου ἐποίησα, ὅπως ἄν
δικαιωθῆς ἐν τοῖς λόγοις σου, καί νικήσης ἐν τῷ κρίνεσθαι σέ. Ἰδού γάρ ἐν ἀνομίαις συνελήφθην, καί ἐν ἁμαρτίαις ἐκίσσησε μέ ἡ μήτηρ μου. Ἰδού γάρ ἀλήθειαν ἠγάπησας,
τά ἄδηλα καί τά κρύφια της σοφίας σου ἐδήλωσας μοί. Ραντιεῖς μέ ὑσσώπω, καί καθαρισθήσομαι, πλυνεῖς μέ, καί ὑπέρ χιόνα λευκανθήσομαι. Ἀκουτιεῖς μοί ἀγαλλίασιν καί
εὐφροσύνην, ἀγαλλιάσονται ὀστέα τεταπεινωμένα. Ἀποστρεψον τό πρόσωπόν σου ἀπό τῶν ἁμαρτιῶν μου καί πάσας τάς ἀνομίας μου ἑξάλειψον. Καρδίαν καθαράν κτίσον
ἐν ἐμοί, ὁ Θεός, καί πνεῦμα εὐθές ἐγκαίνισον ἐν τοῖς ἐγκάτοις μου. Μή ἀπορρίψης μέ ἀπό τοῦ προσώπου σου καί τό πνεῦμά σου τό ἅγιον μή ἀντανέλης ἄπ ἐμοῦ. Ἀπόδος
μοί τήν ἀγαλλίασιν τοῦ σωτηρίου σου καί πνεύματι ἠγεμονικῶ στήριξον μέ. Διδάξω ἀνόμους τάς ὁδούς σου, καί ἀσεβεῖς ἐπί σέ ἐπιστρέψουσι. Ρύσαι μέ ἐξ αἱμάτων ὁ Θεός,
ὁ Θεός τῆς σωτηρίας μου•αγαλλιάσεται ἡ γλῶσσά μου τήν δικαιοσύνην σου. Κύριε, τά χείλη μου ἀνοίξεις, καί τό στόμα μου ἀναγγελεῖ τήν αἴνεσίν σου. Ὅτι εἰ ἠθέλησας θυσίαν,
ἔδωκα ἀν•ολοκαυτώματα οὐκ εὐδοκήσεις. Θυσία τῷ Θεῶ πνεῦμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην ὁ Θεός οὐκ ἐξουδενώσει. Ἀγάθυνον, Κύριε,
ἐν τή εὐδοκία σου τήν Σιῶν, καί οἰκοδομηθήτω τά τείχη Ἱερουσαλήμ• τότε εὐδοκήσεις θυσίαν δικαιοσύνης, ἀναφοράν καί ὁλοκαυτώματα• τότε ἀνοίσουσιν ἐπί τό θυσιαστήριον
σού μόσχους.

Εἴτα ψάλλομεν τάς Ὠδᾶς τοῦ Κανόνος.
Ὠδή ἅ΄. Ἦχος πλ. δ΄. Ὑγρᾶν διοδεύσας.
Βραβείων τυχοῦσα ὑπερφυῶν, μή παύση βραβεύειν τοῖς προστρέχουσιν εὐλαβῶς, τῷ θείω ναῶ σου Θεοδώρα, τάς δωρεᾶς τῆς θερμῆς προστασίας σου.
Ὁσία καί μάρτυς πανευκλεής, Χριστοῦ Θεοδώρα, καθικέτευε ἐκτενῶς, διδόναι συγχώρησιν πταισμάτων, καί ἱλασμόν τοῖς πιστῶς σέ γεραίρουσιν.
Ἡλίου λαμπρότησι νοητοῦ, καταλαμπομένη, Θεοδώρα ἐν οὐρανοῖς, ψυχῆς μου διαλυσον τόν ζόφον, ταῖς φωτοφόροις πρεσβείαις σου ἔνδοξε. χριστιανος.gr

Θεοτοκίον
Θεόν τόν ἀσώματον ἐν σαρκί, τεκοῦσα Παρθένε, ἀπορρήτως δίχα τροπῆς, σαρκός μου θεράπευσον τό ἄλγος, καί τῆς ψυχῆς μου τήν λύπην ἀφάνισον.

Ὠδή γ'. Οὐρανίας ἁψίδος
Οὐρανόθεν Ἁγία, ὡς συμπαθής προσβλεψον, ἐπί τούς φοιτώντας ἐν πίστει, τῷ θείω οἴκω σου, καί τά αἰτήματα, πλήρου αὐτῶν Θεοδώρα, ταῖς πρός τόν νυμφίον σου, θείαις
ἐντεύξεσι.
Σωτηρίαν ἑξαίτει, καί τῶν παθῶν ἴασιν, καί πολυειδῶν συμπτωμάτων, τήν ἀπολύτρωσιν, καί πάσης θλίψεως, ἀπαλλαγήν Θεοδώρα, καί χαράν τήν ἔνθεον, τοῖς εὐφημούσι σέ.
Ἡ θερμή σου πρεσβεία, πρός τόν Χριστόν πανσεμνέ, γένοιτο ἠμίν εὐφροσύνης, πηγή τῆς κρείττονος δρόσον παρέχουσα, καί γλυκασμόν Θεοδώρα, τοῖς ἐν λύπαις στένουσι,
φθόνω τοῦ ὄφεως.

Θεοτοκίον
Μητροπάρθενε Κόρη, ἡ τόν Θεόν τέξασα, τόν τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, ἑξαφανίσαντα, δεσμῶν μέ λύτρωσαι, τῆς χαλεπῆς ἁμαρτίας, καί τόν νοῦν μου, λάμπρυνον, φωτί τῆς
χάριτος.
Διασωσον ταῖς πρός Χριστόν σου πρεσβείαις Ὁσιομάρτυς, πάσης βλάβης καί χαλεπῆς περιστάσεως, τούς εὐλαβῶς προσιόντας σοί Θεοδώρα.
Ἐπιβλεψον ἐν εὐμενεία, πανύμνητε Θεοτόκε, ἐπί τήν ἐμήν χαλεπήν του σώματος κάκωσιν, καί ἴασαι τῆς ψυχῆς μου τό ἄλγος.

Αἴτησις καί τό Κάθισμα.
Ἦχος β'. Πρεσβεία θερμή.
Θεοῦ δωρεῶν, ἐπώνυμος τυγχάνουσα, παρέχεις ἀεί, τάς θεοσδότους χάριτας, τοῖς τῷ ναῶ σου σπεύδουσι, Θεοδώρα καί πίστει βοῶσι σοί · μή διαλίπης πρεσβεύειν Χριστῷ,
διδόναι ἠμίν τό θεῖον ἔλεος.

Ὠδή δ'. Εἰσακήκοα Κύριε
Μάρτυς ὤφθης περιδοξος, ὑπέρ ἀληθείας τό αἷμα χέασα διά τοῦτο δυσωποῦμεν σέ · ψεύδους καί ἀπάτης ἠμᾶς λύτρωσαι.
Ἰατήριον γίνεται, πίστει λαμβανόμενον καλλιπάρθενε, τό ἐγγύς του θείου οἴκου σου, ἀναβλύζον ὕδωρ τή σή χάριτι.
Νοσημάτων ἁπάλλαξον, τῶν κατά ψυχήν καί σῶμα δεόμεθα, Θεοδώρα τούς τιμώντας σέ, ὡς Χριστοῦ κλεινήν Ὁσιομάρτυρα.

Θεοτοκίον
Ὡς Θεόν σωματώσασα, καί μετά τόν τόκον ἄφθορος μείνασα, Θεοτόκε Ἀειπάρθενε, ἐκ φθοροποιῶν παθῶν μέ λύτρωσαι.

Ὠδή ἐ'. Φώτισον ἠμᾶς
Θραῦσον τοῦ ἐχθροῦ, κάθ΄ἠμῶν τά μηχανήματα, Θεοδώρα τή θερμή σου ἀρωγή, ἐν εἰρήνη τήν ζωήν ἠμῶν φυλάττουσα.
Ἔπιδε ἠμίν, συμπαθείας Μῆτερ ὄμματι, καί παρασχου θεοσδότους παροχάς, Θεοδώρα τοῖς ἐν θλίψεσιν ὑπάρχουσιν.
Ὅρμος νοητός, ὁ ἐν Βάστα θεῖος οἶκος σου, Θεοδώρα ἀνεδείχθη ἀληθῶς, τοῖς ἐν κύμασι τοῦ βίου προσπαλαίουσι.

Θεοτοκίον
Δίδου μοί Ἁγνή, τήν ταχείαν σου βοήθειαν, καί ἁπάλλαξον μανίας τοῦ ἐχθροῦ, ὑπό τούτου θλιβομένην τήν καρδίαν μου.

Ὠδή στ'. Τήν δέησιν
Ὡς ἤθλησας, στερροψύχως Ὁσία, δωρεῶν ἐπουρανίων ἐπλήσθης · ὅθεν ἐκπλήττεις πιστῶς Θεοδώρα, τή ἐνοικούση τῷ θείω τεμένει σου, χάριτι θεία καί ροπή, δί΄ἤς σώζεις
τους σέ μακαρίζοντας.
Ροαίς σου τῶν ἐκχυθέντων αἱμάτων, πηγή ἔβλυσεν ἀφθόνων ὑδάτων ὅθεν ἠμίν ζωῆς βλύσον τό νάμα, καί ἀπαθείας τό ὕδωρ τό ἤδιστον, ταῖς πρός Θεόν σαῖς προσευχαῖς,
Θεοδώρα σεμνή καλλιπάρθενε.
Ἀγγέλων, συνηδομένη τοῖς δήμοις, μή ἐλλίπης ἐποπτεύουσα Μῆτερ, τούς ἐν τῷ θείω ναῶ σου νῦν ἐν Βάστα, ἐκ διαφόρων χωρίων καί πόλεων, συντρέχοντας πανευλαβῶς,
καί τήν σήν ἑξαιτούντας ἀντίληψιν.

Θεοτοκίον
Ἐτέχθη, ἐκ τῆς ἀχράντου γαστρός σου, ὁ τά πάντα ἐκ μή ὄντων ποιήσας, καί τῶν βροτῶν τήν φθαρεῖσαν οὐσίαν, ἀνακαινίσας δί΄ἔλεος ἄφατον ὄν καθικέτευε Ἁγνή, τήν
φθαρεῖσαν καινίσαι καρδίαν μου.
Διασωσον ταῖς πρός Χριστόν σου πρεσβείαις Ὁσιομάρτυς, πάσης βλάβης καί χαλεπῆς περιστάσεως, τούς εὐλαβῶς προσιόντας σοί Θεοδώρα.
Ἄχραντε, ἡ διά λόγου τόν Λόγον ἀνερμηνεύτως, ἔπ΄ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν τεκοῦσα δυσώπησον, ὡς ἔχουσα μητρικήν παρρησίαν. χριστιανος.gr



Αἴτησις καί τό Κοντάκιον.
Ἦχος β’. Τοῖς τῶν αἱμάτων σου.
Ὁσιομάρτυς Κυρίου πανεύφημε, τῶν δωρεῶν τῶν ἐνθέων ἐπώνυμε, ἀπαύστως Χριστόν καθικέτευε, παντός κινδύνου καί θλίψεως ρύεσθαι, τούς σέ Θεοδώρα γεραίροντας.

Προκείμενον.
Ὑπομένων ὑπέμεινα τόν Κύριον καί προσέσχε μοί.
Στίχ. Καί ἔστησαν ἐπί πέτραν τούς πόδας μου, καί κατηύθυνε τά. Διαβήµατά μου.

Εὐαγγέλιον. Ἐκ τοῦ κατά Μάρκον. (ε΄. 4-34)
Τῷ καιρῶ ἐκείνω, ἠκολούθει τῷ Ἰησοῦ ὄχλος πολύς, καί συνέθλιβον αὐτόν. Καί γυνή τίς οὖσα ἐν ρύσει αἵματος ἔτη δώδεκα, καί πολλά παθοῦσα ὑπό πολλῶν ἰατρῶν καί
δαπανήσασα τά πάρ΄ἑαυτῆς πάντα, καί μηδέν ὠφεληθεῖσα, ἀλλά μᾶλλον εἰς τό χεῖρον ἐλθοῦσα, ἀκούσασα περί τοῦ Ἰησοῦ, ἐλθοῦσα ἐν τῷ ὄχλω ὄπισθεν ἤψατο τοῦ ἱματίου
αὐτοῦ· ἔλεγεν γάρ ἐν ἐαυτή ὅτι ἐάν ἄψωμαι καν τῶν ἱματίων αὐτοῦ, σωθήσομαι, καί εὐθέως ἐξηράνθη ἡ πηγή τοῦ αἵματος αὐτῆς, καί ἔγνω τῷ σώματι ὅτι ἴαται ἀπό τῆς
μάστιγος, καί εὐθέως ὁ Ἰησοῦς ἐπιγνούς ἐν ἐαυτῶ τήν ἐξ αὐτοῦ δύναμιν ἐξελθοῦσαν, ἐπιστραφεῖς ἐν τῷ ὄχλω ἔλεγε· τίς μου ἤψατο τῶν ἱματίων; Καί ἔλεγον αὐτῶ οἱ μαθηταί
αὐτοῦ· βλέπεις τόν ὄχλον συνθλίβοντα σέ, καί λέγεις τίς μου ἤψατο; Καί περιεβλέπετο ἰδεῖν τήν τοῦτο ποιήσασαν, ἡ δέ γυνή φοβηθεῖσα καί τρέμουσα, εἰδυία ὁ γέγονεν ἔπ΄αὐτή,
ἦλθε καί προσέπεσεν αὐτῶ καί εἶπεν αὐτῶ πάσαν τήν ἀλήθειαν, ὁ δέ εἶπεν αὐτή· θύγατερ, ἡ πίστις σου σέσωκε σέ· ὕπαγε εἰς εἰρήνην, καί ἴσθι ὑγιής ἀπό τῆς μάστιγός σου.

Δόξα Πατρί καί Υἱῶ καί Ἁγίω Πνεύματι.
Ταῖς τῆς σῆς Ὁσίας πρεσβείαις, Ἐλεῆμον, ἑξάλειψον τά πλήθη, τῶν ἐμῶν ἐγκλημάτων.
Καί νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. χριστιανος.gr
Ταῖς τῆς Θεοτόκου πρεσβείαις, Ἐλεῆμον, ἑξάλειψον τά πλήθη, τῶν ἐμῶν ἐγκλημάτων.

Προσόμοιον.
Ἦχος πλ. β'. Ὅλην ἀποθέμενοι
Στίχος: Ἐλεῆμον, ἐλέησον μέ ὁ Θεός κατά τό μέγα ἔλεός σου καί κατά τό πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου ἑξάλειψον τό ἀνόμημά μου.
Δῶρον ὡς εὐπρόσδεκτον, προσανεχθεῖσα Κυρίω, βίου καθαρότητι, καί Μαρτύρων αἵματι καλλιπάρθενε, δωρεῶν μέτοχος, ὤφθης οὐρανίων διά τοῦτο σου δεόμεθα·
πάσης στενώσεως, καί ἐπιφορᾶς καί κακώσεως, ἀτρώτους διαφύλαττε, τούς εἰλικρινῶς σέ γεραίροντας, ταῖς σαῖς ἰκεσίαις, θεοφρον Θεοδώρα πρός Χριστόν, οὐ τῷ φωτί
καταλάμπρυνον, Μῆτερ τάς ψυχᾶς ἠμῶν.

Ὁ Ἱερεύς:
Σῶσον ὁ Θεός τόν λαόν σου καί εὐλόγησον τήν κληρονομίαν σού• ἐπισκεψαι τόν κόσμον σου ἐν ἐλέει καί οἰκτιρμοῖς. Ὑψωσον κέρας Χριστιανῶν ὀρθοδόξων καί καταπεμψον
ἐφ’ ἠμᾶς τά ἐλέη σου τά πλούσια• πρεσβείαις τῆς παναχράντου Δεσποίνης ἠμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας• δυνάμει τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυρού• προστασίαις
τῶν τιμίων ἐπουρανίων Δυνάμεων Ἀσωμάτων• ἰκεσίαις τοῦ Τιμίου καί Ἐνδόξου Προφήτου, Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ Ἰωάννου• τῶν ἁγίων ἐνδόξων καί πανευφήμων Ἀποστόλων•
ὧν ἐν Ἁγίοις Πατέρων ἠμῶν, μεγάλων ἱεραρχῶν καί οἰκουμενικῶν διδασκάλων Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Ἀθανασίου καί
Κυρίλλου, Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμμονος, πατριαρχῶν Ἀλεξανδρείας. Νικολάου τοῦ ἐν Μύροις, Σπυρίδωνος ἐπισκόπου Τριμυθοῦντος, τῶν Θαυματουργών• τῶν ἁγίων ἐνδόξων
μεγαλομαρτύρων Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου, Δημητρίου τοῦ Μυροβλήτου, Θεοδώρων Τύρωνος καί Στρατηλάτου, τῶν ἱερομαρτύρων Χαραλάμπους καί Ἐλευθερίου, τῶν ἁγίων
ἐνδόξων καί καλλινίκων Μαρτύρων. Τῶν ὁσίων καί θεοφόρων Πατέρων ἠμῶν. Τῶν ἁγίων καί δικαίων θεοπατόρων Ἰωακείμ καί ’Ἄννης. Τῆς ἁγίας ὁσιομάρτυς Θεοδώρας τῆς ἐν
Βάστα Πελοποννήσου Τοῦ ἁγίου ....... (τῆς ἡμέρας), καί πάντων σου τῶν Ἁγίων. Ἰκετεύομεν σέ, μόνε πολυέλεε Κύριε. Ἐπάκουσον ἠμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν δεομένων σου
καί ἐλέησον ἠμᾶς.

Ὠδή ζ'. Οἱ ἐκ τῆς Ἰουδαίας
Συντριβεῖς τή κακία, τή θερμή σου πρεσβεία προστρέχω πανσεμνέ σύ οὔν ταλαιπωρίας, δεινῆς ἁπάλλαξον μέ, καί ζωῆς μοί βελτίωσιν, ἑξαίτει παρά Χριστοῦ, θεοφρον Θεοδώρα.
Οἱ τῷ θείω ναῶ σου, καταφεύγοντες πίστει θερμή λαμβάνουσιν, ὑγείαν τήν κάτ΄ἄμφω, καί λύσιν πάσης λύπης, Θεοδώρα πρεσβείαις σου · σύ γάρ παρέχεις ἀεί, τοῖς πάσι θείας
δόσεις. χριστιανος.gr
Γεωργήσασα Μῆτερ, τούς καρπούς ἀπαθείας τή πολιτεία σου, παθῶν τῶν ἀκαθάρτων, καί νόσων καί σκανδάλων, ἀνωτέρους διάσωζε, τούς σέ τιμώντας πιστῶς, σεμνή
Ὁσιομάρτυς.

Θεοτοκίον
Ἐπιφάνηθι Κόρη, νοερά ἐπισκέψει τοῖς σέ δοξάζουσι, καί πλήρωσον Παρθένε, ἠμῶν τάς διανοίας, φωτισμοῦ τοῦ τῆς χάριτος, ὡς φωτοφόρος παστάς, τοῦ φωτοδότου Λόγου.

Ὠδή ἡ'. Τόν Βασίλεα
Ρείθροις ἀΰλοις, τῶν θεϊκῶν δωρεῶν σου, καταδρόσισον ἠμῶν τάς διανοίας, Μῆτερ φλεγομένας, παθῶν τή ἐπηρεία.
Ἄνωθεν ἴδε, τούς τῷ ἁγίω ναῶ σου, καταφεύγοντες Ὁσία Θεοδώρα, καί παρασχου τούτοις, τάς σωτηρίους δόσεις.
Σέ προστασίαν, οἱ ἐν κινδύνοις τελοῦντες, Μάρτυς ἔχοντες λυτρούμεθα τῶν πόνων, καί τήν σήν ὑμνοῦμεν, ὤ Θεοδώρα χάριν.
Ἴασαι Κόρη, τήν ἀσθενοῦσαν ψυχήν μου, καί παρασχου μοί συγχώρησιν πταισμάτων, ταῖς πρός τόν Υἱόν σου, πρεσβείαις Θεοτόκε.

Ὠδή θ'. Κυρίως Θεοτόκον
Μαρτύρων εὐκληρίας, ἤδη ἐντρυφώσα, τῆς τῶν παθῶν δυστυχίας ἁπάλλαξον, Ὁσιομάρτυς Κυρίου τους σέ γεραίροντας.
Ὁδόν ἠμᾶς βαδίζειν, Μάρτυς Θεοδώρα, τῶν ἐντολῶν τοῦ Σωτῆρος ἐνίσχυσον, ὡς ἄν ζωῆς αἰωνίου ἀξιωθείημεν.
Ὑμνοῦντες σου τόν βίον, Μῆτερ Θεοδώρα, ἀπεκδεχόμεθα πάντες τήν χάριν σου, ἤν ἀεί δίδου τοῖς πίστει σέ μακαρίζουσι.

Θεοτοκίον
Ὑψίστου Λόγου Μῆτερ, Κεχαριτωμένη, ἐξ ἀλογίας τόν νοῦν μου ἀνύψωσον, ἐπινοιῶν ἀκαθάρτων του πολεμήτορος.

Ἄξιον ἐστίν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σέ τήν Θεοτόκον, τήν ἀειμακάριστον καί παναμώμητον καί μητέρα τοῦ Θεοῦ ἠμῶν. Τήν τιμιωτέραν τῶν Χερουβίμ καί ἐνδοξοτέραν
ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφίμ, τήν ἀδιαφθόρως Θεόν Λόγον τεκοῦσαν τήν ὄντως Θεοτόκον σέ μεγαλύνομεν.

Καί τά παρόντα Μεγαλυνάρια
Ἔρωτι τρωθεῖσα τῷ θεϊκῶ, πάντα τά ἐν κόσμω, καταλέλοιπας νουνεχῶς, καί δί΄ ἐγκρατείας, ἐδούλευσας Κυρίω, Ὁσία Θεοδώρα βίου λαμπρότητι.
Ἤμειψας τό σχῆμα γνώμη στερρά, καί τήν κλῆσιν ἅμα, καί ἐν τάγματι Μοναστῶν, ὡς ἀνήρ προσῆλθες, καί ἤσχυνας τόν ὄφιν, Ὁσία Θεοδώρα, πόνοις ἀσκήσεως.
Τήν συκοφαντίαν τήν χαλεπήν, ἤνεγκας ἀνδρείως, Θεοδώρα νύμφη Χριστοῦ, καί τήν κεφαλήν σου, ἀδίκως ἐκτμηθεῖσα, μαρτυρικῶν στεφάνων, ὄντως ἠξίωσαι.
Θαῦμα ὄντως πέλει ὁ σός ναός, ὁ ἐν Βάστα Μῆτερ, τῷ χωρίω ἔνθα χοροί, ἐκ τῆς περιοίκου, συρρέοντες προθύμως, λαμβάνουσιν ὑγείαν, ψυχῆς καί σώματος.
Χαίροις τῶν Ὁσίων ἡ κοινωνός · χαίροις τῶν Μαρτύρων, τῶν Ἁγίων ἰσοκλεῆς · χαίροις Θεοδώρα, Χριστοῦ Ὁσιομάρτυς, τῶν Πελλοπονησίων, θεῖον καλλώπισμα.
Κλήρου τά αἰτήματα τῶν πιστῶν, τῶν σπευδόντων Μάρτυς, τῷ ναῶ σου τῷ ἱερῶ, τῶν ἐν Βάστα ὄντι, καί δίδου Θεοδώρα, ἀπό τῶν δωρεῶν σου, χάριν τοῖς χρήζουσι.
Πᾶσαι τῶν Ἀγγέλων αἵ στρατιαί, Πρόδρομε Κυρίου, Ἀποστόλων ἡ δωδεκάς, οἱ Ἅγιοι Πάντες, μετά τῆς Θεοτόκου, ποιήσατε πρεσβείαν, εἰς τό σωθῆναι ἠμᾶς.

Τό Τρισάγιον
Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος ἐλέησον ἠμᾶς. (τρεῖς φορές)
Δόξα Πατρί καί Υἱῶ καί Ἁγίω Πνεύματι.
Καί νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Παναγία τριάς, ἐλέησον ἠμᾶς. Κύριε ἰλάσθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἠμῶν. Δέσποτα, συγχώρισον τάς ἀνομίας ἠμίν. Ἅγιε, ἐπισκεψε καί ἴασαι τάς ἀσθενείας ἠμῶν, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου.
Κύριε ἐλέησον, Κύριε ἐλέησον, Κύριε ἐλέησον.
Δόξα Πατρί καί Υἱῶ καί Ἁγίω Πνεύματι.
Καί νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Πάτερ ἠμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ἁγιασθήτω τό ὄνομά Σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία Σου, γεννηθήτω τό θέλημά Σου ὡς ἐν οὐρανό καί ἐπί τῆς γής. Τόν ἄρτον ἠμῶν τόν ἐπιούσιον
δός ἠμίν σήμερον, καί ἅφες ἠμίν τά ὀφειλήματα ἠμῶν, ὡς καί ἠμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἠμῶν, καί μή εἰσενέγκης ἠμᾶς εἰς πειρασμόν ἀλλά ρύσαι ἠμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ.
Ὁ Ἱερεύς• Ὅτι Σου ἐστιν ἡ βασιλεία καί ἡ δύναμις καί ἡ δόξα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων.

Τά συνήθη τροπάρια, ἐκτενής, ἀπολυτίκιον καί ἀπόλυσις, μέθ΄ἤν τό ἑξῆς.
Ἦχος δ'. Ταχύ προκατάλαβε
Ὡς δῶρον πολύτιμον, καί προσφοράν λογικήν, Χριστῷ προσενήνοχας, τῷ ἐπί πάντων Θεῶ, τό αἷμα σου πανσεμνέ. Ὅθεν Ὁσιομάρτυς, Θεοδώρα δυσώπει, ἄφεσιν τῶν
πταισμάτων, καί ψυχῶν σωτηρίαν, δοθῆναι τοῖς εὐφημούσι, τήν θείαν σου ἄθλησιν.

Ἦχος β'. Ὄτε ἐκ τοῦ ξύλου
Πάντας τούς προστρέχοντας πιστῶς, τῷ ἐν Βάστα θείω ναῶ σου, καί τή εἰκόνι σου, εὐλαβῶς προσπίπτοντας, Ὁσιομάρτυς Χριστοῦ, Θεοδώρα ἑκάστοτε ἐκ πάσης ἀνάγκης,
καί νόσων καί θλίψεων, καί βασκανίας δεινῆς, φύλαττε ἀτρώτους λιταίς σου, καί τήν προστασίαν σου δίδου, πάσι τοῖς ὑμνούσι τούς ἀγώνας σου.

Ἦχος πλ. δ΄.
Δέσποινα προσδεξαι, τάς δεήσεις τῶν δούλων σου, καί λύτρωσαι ἠμᾶς, ἀπό πάσης ἀνάγκης καί θλίψεως.

Ἦχος β΄.
Τήν πάσαν ἐλπίδα μου, εἰς σέ ἀνατίθημι, Μῆτερ τοῦ Θεοῦ, φύλαξον μέ ὑπό τήν σκέπην σου.

Ὁ Ἱερεύς: Δί’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἠμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον καί σῶσον ἠμᾶς. Ἀμήν.

Δίστιχον
Θεοδώρα λύτρωσαι νόσων καί πόνων.
Γεράσιμον σπεύδοντα τή χάριτί σου.

Πηγή από: http://xristianos.gr/

Απολυτίκιο Αγ. Αρέθα - 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ Α΄ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΩΝ Ι. Ν. ΑΓ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΙΛΙΣΙΩΝ

Οι Χαιρετισμοί στον Άγιο Ιερομάρτυρα Χαράλαμπο τον ΘαυματουργόΥπό Νήφωνος Μονάχου Ιβηροσκητιώτου

Κοντάκιον. Ἦχος πλ δ΄. Τή ὑπερμάχω στρατηγῶ.
Τῷ καλλινίκω τοῦ Χριστοῦ Ἱερομάρτυρι, καί ἰατρῶ θαυματουργῶ ψυχῆς καί σώματος, μελωδήσωμεν Χαράλαμπες σοί τόν ὕμνον. Ἀλλ’ ὡς μέγας καταρράκτης τῶν ἰάσεων, παθῶν, νόσων καί δαιμόνων ἐλευθέρωσον τούς κραυγάζοντας·
Χαίροις, Μάρτυς Χαράλαμπες

Ἄγγελοι ἀοράτως, σού τούς ἄθλους ὀρῶντες,ἐέθαυμασαν Χαράλαμπες Μάρτυς (γ΄)· καί σύν τοῖς Ἀγγέλοις οἱ πιστοί, πάντες σοί τόν ὕμνον προσκομίζουσι· καί ἀμφότεροι
τή δόξη σου τερπόμενοι, βοῶσιν οὕτω:
Χαῖρε, ὁ μέγας Ἱερομάρτυς·
χαῖρε, Τριάδος ὁ παραστάτης.
Χαῖρε εὐσεβῶν γεννητόρων τό Βλάστημα·
χαῖρε Μαγνησίας δόξα καί καύχημα.
Χαῖρε, ὅτι πρό συλλήψεως προωρίσθης ἐκ Θεοῦ·
χαῖρε, ὅτι ἐκ νεότητος εὐφημίσθης πανταχοῦ.
Χαῖρε, ἱερωσύνης ὁ κανών καί τό κλέος·
χαῖρε, ἁγιωσύνης τό θειότατον κάλλος.
Χαῖρε, λαοῦ ὁ μέγας διδάσκαλος·
χαῖρε, ἠμῶν προστάτης ὁ πάγκαλος.
Χαῖρε, δί' οὗ ἡ ἐλπίς ἐκπληροῦται·
χαῖρε, δί’ οὗ ὁ Θεός ἰλεοῦται.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Βλέπων, ὑπερανθρώπως ὑπομένοντα πόνους, ἡγεμών τιμωρεῖ ἀπανθρώπως, σέ, τόν θεράποντα Χριστοῦ καί Μαρτύρων πάντων μείζονα Χαράλαμπες, θανάτου ἀπειλήν καταφρονήσαντα, καί ἐκβοώντα·
Ἀλληλούια

Γνῶσιν ἔνθεον ἔχων, ὁ Θεῶ ἐγνωσμένος, ἐλέγχει τήν Σεβήριον πλάνην καί ἑλκύων πλήθη πρός Χριστόν, Χαραλάμπης, τόν μέν τύραννον κατήσχυνε, πιστούς δέ πάντας ἤγειρε, βοᾶν μετ’ εὐλαβείας οὕτω:
Χαῖρε, ὁ Μάρτυς τῆς ἀληθείας·
χαῖρε, ὁ κῆρυξ τῆς εὐσεβείας.
Χαῖρε, τῆς εἰδώλων θρησκείας κατήγορε·
χαῖρε, τῆς ἐνθέου σοφίας πληρέστατε.
Χαῖρε, ὅτι σύ ἐνίκησας Σατανᾶν τόν τρομερόν·
χαῖρε, ὅτι σέβας δέδωκας τῷ λαῶ ὡς ὁ Χριστός.
Χαῖρε, τῆς Ἀποστόλων διδαχῆς ὁ εἰδήμων·
χαῖρε, τῆς Ἀθλοφόρων συνεδρίας εὐσχήμων.
Χαῖρε, Θεοῦ λατρείας διάκονε·
χαῖρε, σεπτοῦ ναοῦ σου διάκοσμε.
Χαῖρε, Σταυροῦ ὁ ὑψώσας τό κέρας·
χαῖρε, ἐχθροῦ ὁ πατήσας τά κέντρα.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Δύναμιν τήν ἐξ ὕψους, πανοπλίαν ὡς ἔχων, Χαράλαμπες, ὑπέστης ἀνδρείως, φρικτᾶς Βασάνους διά Χριστόν, τήν τέ τῆς σαρκός ἀνάλωσιν, διά σιδηρῶν ὀργάνων παμμακάριστε, βοῶν τῷ ἐν ὑψίστοις·
Ἀλληλούια

Ἔχων μάταιον ζῆλον, Δούξ ὁ λάτρις εἰδώλων, ἀνηλεῶς τάς σάρκας σου ξέει· οὗ καί ἐκόπησαν ἀοράτως αἵ χεῖρες, σύ δέ τοῦτον θεραπεύσας, Ἀγγέλους καί ἀνθρώπους τέ ἐξέπληξας ὑμνεῖν σέ οὕτω:
Χαῖρε, Χαράλαμπες Ἀθλοφόρε·
χαῖρε, ἀήττητε Σταυροφόρε.
Χαῖρε, τοῦ Δουκός ὁ πατάξας τό τόλμημα·
χαῖρε τοῦ αὐτοῦ ὁ ἰάσας τό φρόνημα.
Χαῖρε, ὅς ὑπέστης κάκωσιν πολυτρόπως τή σαρκί·
χαῖρε, ὅς παρέστης βήματι τοῦ τυράννου τή σπουδή.
Χαῖρε, ὅτι ἐφλέχθη τῷ πυρί σου τό σῶμα·
χαῖρε, ὅτι ἐστέφθης μαρτυρίου τή αἴγλη.
Χαῖρε, δί’ οὗ πολλοί διασώζονταν·
χαῖρε, δί’ οὗ λεπροί ἐκκαθαίρονται
Χαῖρε, ἰατρέ τῶν νοσούντων ἡ ρώσις·
χαῖρε, ἱερεῦ τῶν αἰτούντων ἡ δόσις.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Ζήλου δαιμονιώδους, ὁ Σεβῆρος ἐπλήσθη, ἰδών ὅτι ὑπό σου, ὤ Πάτερ, διώκονται δαίμονες, τυφλοί ἀναβλέπουσι· σύ δ’ ἔτι Χαράλαμπες, νεκρούς ἤγειρας, τῷ σέ θαυμαστώσαντι Θεῶ, κραυγάζων·
Ἀλληλούια

Ἤκουσεν ὁ Σεβῆρος, τά ἐν σοῖ, καί τό σῶμα κατάστικτον ποιεῖται τοῖς ἤλοις· καί ἐκ τῶν γενείων προσδεθεῖς, ὡς ἡμιθνητός ἐφέρου. Τό ὑπέρλαμπρον δέ τοῦ μαρτυρίου σου, καταπλαγεῖσα ἡ Ἑλλάς, βοᾶ σοί:
Χαῖρε, δαιμόνων τό μέγα τραῦμα·
χαῖρε, ἀνθρώπων τό θεῖον θαῦμα.
Χαῖρε, Χαράλαμπες, ἐν μάρτυσι μέγιστος·
χαῖρε, ἀθλητά, ἐν ἱερεύσιν ὁ ἄριστος.
Χαῖρε, ὅτι σύ ἐπόνεσας ὡς οὐδείς τῶν Ἀθλητῶν·
Χαῖρε, ἤλοις προσηλούμενος ὠμοιώθης τῷ Χριστῷ.
Χαῖρε, ὅτι τή σούβλη διεπάρης τά στέρνα·
χαῖρε, ὅτι σου ὅλον ἐξεδάρη τό δέρμα.
Χαῖρε, δί’ οὗ Θεός τεθαυμάστωται· χριστιανος.gr
χαῖρε, δί’ οὗ ἐχθρός τεθανάτωται.
Χαῖρε, τό ἄρρητόν της σῆς καρτερίας·
χαῖρε, τό ἀήττητόν της σῆς ἀνδρείας.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Θαύματα καί δυνάμεις, Παρακλήτου δυνάμει τελέσας, οὐρανῶν τάς Δυνάμεις ἐξέστησας, καί θαυματουργῶν Ἁγίων ἐδείχθης ὑπέρτερος. Βλέπων δέ, ὅτι σοί ὑποτάσσεται πνεύματα, Θεῶ ἐβόας·
Ἀλληλούια

Ἴδον ὡς ἐν ἐκστάσει, ἅ οὐδέποτε εἶδον, παράδοξα ἐν σοῖ οἱ αὐτοπταί· τόν γάρ ἀπνοῦν ὕπτιον νεκρόν, ἀναστάντα ἐθεώρουν τῷ λόγω σου, Χαράλαμπες, καί ἔκθαμβοι ἐβόων μετά δέους πάντες:
Χαῖρε, νεκρόν εὐχή ἀναστήσας·
χαῖρε, ἐχθρόν ποσί σου πατήσας.
Χαῖρε, Πατρός, Λόγου καί Πνεύματος πάροχε·
χαῖρε, Χριστοῦ λίθε, ἀδάμας καί σμάραγδε.
Χαῖρε, ὁ λιθοτυπτόμενος ὄψεσιν ὑπέρ Χριστοῦ·
χαῖρε, ὁ πυριφλεγόμενος τῷ προσώπω δί’ Αὐτόν.
Χαῖρε, ἱερουργέ, φρικτῶν Χριστοῦ μυστηρίων·
χαῖρε, θαυματουργέ, ὑπερφυῶν τεραστίων.
Χαῖρε, πταιόντων πρέσβυς πρός Κύριον·
χαῖρε, πασχόντων ταχεία ἐπίσκεψις.
Χαῖρε, θανάτου διώκων τό φάσμα· χριστιανος.gr
χαῖρε, ζωῆς ἐπινίκιον ἄσμα.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Κάκωσιν οὐρανόθεν, ὁ Σεβῆρος λαμβάνει, καί Κρίσπος, κατά σου Ἀθλοφόρε, καί κατά Χριστοῦ μανιωδῶς βλᾶσφημοῦντες, ἐπατάχθησαν οἱ ἄφρονες, καί οὗτοι σέ ἱκέτευον, σύ δέ ὑπέρ αὐτῶν ἐβόας·
Ἀλληλούια



Λύτρωσιν ἐπεζήτει, παρά σου τοῦ εὐρέσθαι, μετέωρος ἀρθεῖς ὁ Σεβῆρος· σύ δέ Χαράλαμπες, σπαραγμούς καρτερήσας τή σαρκί συντριβόμενος, καί ὑπέρ τῶν ἐχθρῶν σου δεόμενος, ἀκούεις οὕτω:
Χαῖρε, ὁ γόνος τῆς εὐσπλαγχνίας·
χαῖρε, υἱέ ἀνεξικακίας.
Χαῖρε, ὁ τήν γῆν οὐρανώσας τοῖς ἔργοις σου·
χαῖρε, οὐρανούς προσγειώσας τοῖς θαύμασι.
Χαῖρε, λύχνε φαεινότατε ὁ φωτίζων τούς πιστούς·
χαῖρε, πύργε οὐρανόμηκες ὁ ἀεί φρουρῶν αὐτούς.
Χαῖρε, ὁ τούς ἐχθρούς ὑπέρ σαυτόν ἀγαπήσας·
χαῖρε, βασανιστῶν σου τάς ὀδύνας ἰάσας.
Χαῖρε, δί’ οὗ χολέρα διώκεται·
χαῖρε, δί’ οὗ πανώλης ἐλαύνεται.
Χαῖρε, Χριστοῦ μέγας Μάρτυς καί θύτης·
χαῖρε, καμού ὁ προστάτης καί ρύστης.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Μέγας ὁ Θεός σου, ὁ Σεβῆρος βοᾶ Χαραλάμπει ἱκετεύων λυθῆναι, καί συγκαταβῆναι ἐπί γής· ὁ εὐθύς ἐγένετο, Γαλήνης μέν πρεσβευσάσης πρός τόν Μάρτυρα, ὁ Μάρτυς δέ Κυρίω κράζων·
Ἀλληλούια

Νέας ἐπινοήσας ὁ Σεβῆρος βασάνους, καί αὔθις προσκαλεῖ Χαραλάμπη, τόν γενναῖον Χριστοῦ ἀθλητήν, οὗ καί χαλινόν βαλῶν ἐν τῷ στόματι, ἐμπαικτικῶς ἐλαύνεσθαι προσέταξεν, πρός ὄν βοῶμεν:
Χαῖρε, ὁ ἥρως τῶν Μαρτύρων·
χαῖρε, ὁ λάτρις τοῦ Σωτῆρος.
Χαῖρε, ἀρετῶν τῆς ἀγάπης θησαύρισμα·
χαῖρε, λυμεῶνος κακίστου καταργημα.
Χαῖρε, ὅτι ἐβασίλευσας κατά πάντων τῶν παθῶν·
χαῖρε, ὅτι δόξης ἔτυχες τῶν μεγίστων Ἀθλητῶν.
Χαῖρε, καί δέομαί σου Μάρτυς παῦσον τούς πόνους·
χαῖρε, καί δεῦρο Ἅγιε γενού ἰατρός μου.
Χαῖρε, βροτῶν νοσούντων ἡ ἴασις·
χαῖρε, πολλῶν πεσόντων ἡ λύτρωσις.
Χαῖρε, θεῶν ψευδωνύμων ἡ πτῶσις·
χαῖρε, λαοῦ Χριστωνύμου ἡ βάσις.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Ξόανα τά τοῦ σκότους, βασιλέως θυγάτηρ συντρίβει, τοῦ ἀθλῆσαι ποθοῦσα ὑπέρ Χριστοῦ· καί νῦν ἐστεμμένη Παρθενομάρτυς σύν Ἀγγέλοις, Χαράλαμπες, βοᾶ μετά σου, Θεῶ τῷ βασιλέων Βασιλεῖ, τό·
Ἀλληλούια

Ὅλος ὤφθη ὡς δένδρον, εὐσκιόφυλλον Μάρτυς Χαράλαμπες, ὁ στύλος οὗ ἤψω· τίς ἐπαξίως αἰνέσει σέ; σῶν θαυμασίων Ἄγγελοι ὑμνῆσαι μόνον δύνανται, δί’ ὅπερ ἐκπλαγέντες σοί, βοῶμεν ταῦτα:
Χαῖρε, ὁ θρίαμβος τῆς Τριάδος·
χαῖρε, περάτων τοῦ κόσμου θάμβος.
Χαῖρε, πρό θανάτου τελέσας τεράστια·
χαῖρε, καθ’ ἑκάστην ποιῶν θαυμάσια.
Χαῖρε, στύλον τόν καταξηρόν ὁ δενδρώσας τή ἁφή·
χαῖρε, τοῦτον καί κατακαρπόν ἀποδείξας ἐν βραχεῖ.
Χαῖρε, ὅτι διδάσκων ὑπ’ αὐτόν μέγας ὤφθης·
χαῖρε, ὅτι ἐν τούτω τοῖς δημίοις ἐδόθης.
Χαῖρε, δί’ ὄν Σεβῆρον ἐκλόνησας
χαῖρε, ἐφ’ ὤ λαόν ὑπερθαύμασας. χριστιανος.gr
Χαῖρε, ἀστήp τῆς Χριστοῦ Ἐκκλησίας·
χαῖρε, ποιμήν τῆς Αὐτοῦ κληρουχίας.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Πάσαν ἔνθεον πράξιν, τῶν θαυμάτων σου Μάρτυς, μαθῶν ὁ θηριόμορφος ἄρχων κατά σου τό τέλος προσφωνεῖ, ὅ καί προσδεξάμενος Χαράλαμπες, ἐκτενῶς χαίρων προσηύξω τῷ Κυρίω σου, ὑπέρ ἁπάντων, ἄδων·
Ἀλληλούια

Ρύσαι, Θεέ τῶν ὅλων, ἐκ παντοίων κινδύνων, ὁ Μάρτυς προσευχόμενος κράζει, δί’ ἐμοῦ Χριστέ Παμβασιλεύ, τούς τιμώντας μέ τόν δοῦλον Σου, θείας δέ φωνῆς, γένοιτο τό θέλημά σου ἤκουσεν, ἐφ’ ὤ βοῶμεν:
Χαῖρε, Θεοῦ τῆς ἀγάπης Μάρτυς·
χαῖρε, πνευμάτων τοῦ μίσους μάστιξ.
Χαῖρε, ὑπερβαίνων Μαρτύρων τήν ἄθλησιν·
χαῖρε, ταπεινώσας δαιμόνων τήν ἔπαρσιν.
Χαῖρε, ὅς ἤκουσας Χριστοῦ πληροῦντος πᾶν αἴτημά σου·
χαῖρε, ὅς ἔσωσας ἐκ θανάτου λαούς κράζοντας σοί.
Χαῖρε, ὁ ἀνοιγέντα οὐρανόν θεωρήσας·
χαῖρε, ἰδών Θεόν καί μετ’ Αὐτοῦ ὁμιλήσας.
Χαῖρε, Ἐδέμ τό κάλλος αἰσθόμενος·
χαῖρε, ἀΰλω δόξη τερπόμενος.
Χαῖρε, πιστῶν ἀνεγείρων τήν πτῶσιν·
χαῖρε, χαρίζων αὐτοῖς θείαν γνῶσιν.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Σῶσαι θέλων τούς πάντας, ὑπέρ πάντων πρεσβεύει, ἀεί ζωοποιῶ τή Τριάδι, Χαραλάμπης ἔχων πρός Θεόν παρρησίαν μεγίστην ἄνευ δέρματος γάρ ζήσας πέντε ἔτη ὀδυνώμενος, νῦν χαίρων ψάλλει·
Ἀλληλούια

Τεραστίων ὤ ξένων καί θαυμάτων φρικτῶν! ὀστᾶ γάρ τοῦ Χαραλάμπους θεόθεν, ἰάσεις τελούσι καί ἐκβλύζουσι θαύματα ὡς ρεῖθρα Νειλώα ἐκ τῆς Εἰκόνος αὐτοῦ, οὗ ταῖς πρεσβείαις τύχοιμεν, βοῶντες:
Χαῖρε, τό πέλαγος τῶν θαυμάτων·
χαῖρε, ὁ χείμαρρος ἰαμάτων.
Χαῖρε, ἀνίατους τάς νόσους ἰώμενος·
χαῖρε, Σιλωάμ τόν ναόν σου δεικνύμενος.
Χαῖρε, ὅτι ἐξέστη τή δόξη σου οὐρανός καί γῆ·
χαῖρε, ὅτι ἔφριξαν δαίμονες δυνάμει τή σή.
Χαῖρε, τῶν ἱκετῶν σου πρεσβευτά καί προστάτα·
χαῖρε, τῶν ὑμνητῶν σου ἡ χαρά διά πάντα.
Χαῖρε, ἐχθροῦ ἠμᾶς ὁ ρυόμενος·
χαῖρε, Χριστῷ ἠμᾶς προσφερόμενος. χριστιανος.gr
Χαῖρε, ὁ φῶς καί χαράν ὑπερλάμπων·
χαῖρε, ὡς φλόξ τά δαιμόνια φλέγων.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Ὕμνος ἅπας σοί πρέπει, τῷ ἠμῶν εὐεργέτη, Χαραλάμπει προστάτη τῷ θείω· πανταχοῦ γάρ προφθάνεις τούς πάντας. Ποία γάρ Ἤπειρος οὐκ ἔτυχε σής βοηθείας; Ἑλλάς δέ, τήν σήν Κάραν ὡς θησαυρόν κατέχουσα, κράζει·
Ἀλληλούια

Φέρων σώματι ὄλω πληγᾶς, αἴρων τάς χεῖράς σου πρός Θεόν, ὑπέρ ἠμῶν σπεῦσον· σῶν μαρτυρίων γάρ ἡ ἀνάμνησις παύει Κριτού ὀργήν, καί συγκινεῖ τόν Δίκαιον, ἀνομίας συγχωρεῖν τῶν πάθω σοί βοώντων:
Χαῖρε, αὐτόπτα τῶν οὐρανίων·
χαῖρε, παρόπτα τῶν ἐπιγείων.
Χαῖρε, τῶν λειψάνων ὀσμή σου ἡ ἄρρητος·
χαῖρε, σῶν θαυμάτων ἡ χάρις ἡ ἄπειρος.
Χαῖρε, ὅτι ἐκ τῆς κάρας σου ρεῖθρα βλύζουσι ζωῆς·
χαῖρε, ὅτι τάς ὀπᾶς ἐκ τῶν ἥλων φέρεις ἐπ’ αὐτῆς.
Χαῖρε, ὁ Μετεώροις παρεστῶς πολιοῦχος·
χαῖρε, ὁ Μαγνησίας γεγονῶς τροπαιοῦχος.
Χαῖρε, λοιμοῦ ἀμβλύνας τό θέριστρον·
χαῖρε, τοῦ πλάνου συντρίψας τό ἄγκιστρον.
Χαῖρε, τῆς πίστεως ἄσειστος στύλος· χριστιανος.gr
χαῖρε, τοῦ κόσμου ὁ ἄσβεστος λύχνος.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Χάριν εὗρε μεγίστην, Κάραν σου ὡς πλουτοῦσα, Μονή ἐν Μετεώροις κειμένη, ἡ τοῦ Πρωτομάρτυρος, πανένδοξε Χαράλαμπες, καί σέ μεθ’ ἠμῶν δοξάζουσα, βοᾶ τῷ σέ δοξάσαντι Θεῶ ἀπαύστως·
Ἀλληλούια

Ψάλλοντές σου τόν ὕμνον, ἐν ἁγίω Ναῶ, σοῖς λειψάνοις καί εἰκόνι σου ἅμα, λοιμικής καί παντοίων νόσων ἐκλυτρούμεθα· διό πρέσβυν σέ πρός τόν Θεόν καί ἐκ κινδύνων ρύστην ἔχοντες, βοῶμεν πάντες:
Χαῖρε, Χριστοῦ ὁ στρατιώτης·
χαῖρε, Ἁγίων ἡ σταθερότης.
Χαῖρε, σταυροφόρου λαοῦ ὁ ὑπέρμαχος·
χαῖρε, διαβόλου ὁ μέγας ἀντίπαλος.
Χαῖρε, ὅτι ἀγρυπνοῦντα μέ ἁπαλλάττεις τοῦ ἐχθροῦ·
χαῖρε, ὅτι καί ὑπνούντα μέ προφυλάττεις ἐξ αὐτοῦ.
Χαῖρε, ὁ ἁγιάσας σῶν αἱμάτων τήν χθόνα·
χαῖρε, ὁ θαυμαστώσας σου τήν θείαν εἰκόνα.
Χαῖρε, σέ γάρ Ἀρχάγγελοι στέφουσι·
χαῖρε, σέ γάρ οἱ δαίμονες τρέμουσι.
Χαῖρε, δί’ οὗ θεραπεύονται πάθη·
χαῖρε, δί’ οὗ ὁ Θεός ἐδοξάσθη.
Χαῖρε, Μάρτυς Χαράλαμπες
Ὤ Χαράλαμπες μάκαρ, τοῦ Χριστοῦ προσφιλέστατε δοῦλε καί πολυάθλε Μάρτυς (γ΄)· τούς ὑμνοῦντας σέ θαυματουργέ, ἀπό πάσης ρύσαι νόσου ἅπαντας, καί πυρός του αἰωνίου σαῖς πρεσβείαις, τούς Θεῶ βοώντας·
Ἀλληλούια

Φώτης Κόντογλου, Αγιογράφος – Λογοτέχνης – Η Λειτουργική Εικονογραφία (Φ.Κόντογλου)

Ο χαρακτήρ της ορθοδόξου είκονογραφιάς είναι λειτουργικός και δογματικός. Ενώ ο χαρακτήρ της δυτικής θρησκευτικής τέχνης είναι αναπαραστατικός και ιστορικός. Η αγιογραφία είναι μία από τας αγίας τέχνας, όπου συνεργεί εις το να γίνη φανερόν εις τα όμματα των πιστών το μυστήριον του Θεού και Πατρός και του Χριστού, «εν ώ εισί πάντες οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσεως απόκρυφοι» (Κολ. β’ 3). Από τούτην την αιτίαν οι άγιοι οπού ζωγραφίζουν οι αγιογράφοι της Ανατολής, έχει ο καθένας από αυτούς τον τύπον του, καθώς και αι λεγόμενες «υποθέσεις», ήγουν αι εικόνες οπού παριστάνουν περιστατικά από την Πάλαιαν Διαθήκην, από το Ευαγγέλιον, από την ιστορίαν της Εκκλησίας και από τους βίους των αγίων. Ημπορεί ο τύπος του Χριστού, της Θεοτόκου, των αγίων, καθώς και ο τύπος κάθε υποθέσεως, να παράλλαξη ολίγον, κατά τον ζωνράφον οπού τα ζωγραφίζει, πλην η βάσις είναι πάντοτε ο τύπος τον οποίον μας παρέδωσαν οι τεχνίτες οπού εδούλευσαν εις αυτήν την τέχνην πριν από ημάς, ακολουθούντες και αυτοί πιστά και με υπακοήν ό,τι παρέλαβον από τους προτερινούς μαστόρους. Με αυτόν, τον τρόπον, ο τύπος οπού έχει κάθε άγιον πρόσωπον ή κάθε υπόθεσις, είναι πάντοτε ο ίδιος και πάντοτε νέος, ουδέποτε δε η λειτουργική εικών είναι κάποια μηχανική αντιγραφή της μιας από την άλλην, όπως ενόμισαν μερικοί, οπού δεν ενεβάθυναν εις αυτά τα έργα, και δεν τα εσπούδασαν στοχαστικά και με ευλάβειαν.

Τούτοι λοιπόν οι εικονογραφικοί τύποι, όπου λέγονται και αρχέτυπα, είναι σταθεροί και αναλλοίωτοι εις την ανατολικήν αγιογραφίαν, και επάνω εις αυτούς εργάζονται οι εικονογράφοι, ο καθένας κατά την αξιωσύνην οπού έχει και κατά την πίστιν και την κατάνυξιν οπού αισθάνεται.

Σημείωσε δε ότι η αγιογραφία της ορθοδόξου Εκκλησίας είναι δίχως μάταια στολίδια, απλή και συνοπτική, όπως είναι το Ευαγγέλιον συντομολόγον και απεριττολόγον. Με την αγιογραφίαν, ωσάν να εφευρέθη μία ζωγραφική γλώσσα, ομοία καθ’ όλα με την φράσιν του Ευαγγελίου.

Εις τας εικόνας της ορθοδόξου αγιογραφίας οι άγιοι εικονίζονται αυστηροί μετ’ επιεικείας, ουδέποτε μειδιώντες ή έχοντες την κατά κόσμον εκφρασιν.

Συχνά οι αγιογράφοι εμπνέονται από τους υμνωδούς, και οι υμνωδοί ευρίσκουν πολλάκις εμπνευσιν ατενίζοντες τας εικόνας των αγίων.

Εις το παρόν βιβλίον εβουλήθημεν να γράψωμεν όσους τοιούτους τύπους ημπορέσαμεν, καθ’ όσον είναι τόσον πολλοί, ώστε δύναται κανένας να ειπή ότι είναι αναρίθμητοι.

(Φ. Κόντογλου, «ΕΚΦΡΑΣΙΣ», τ. Α΄, σ. 75-76)

Αφιερώματα / Φώτης ΚόντογλοyΤο τρελλό νερό: Η αλήθεια, η ψευτιά, η ζωή και ο θάνατος

Η ψευτιά και ο πνευματικός εκφυλισμός απλώνει μέρα με την ημέρα απάνω στους Έλληνες και τους παραμορφώνει. Έναν λαό που ξεχωρίζει ανάμεσα σ’ όλα τα έθνη και που είναι γεμάτος πνευματική υγεία, πάμε να τον κάνουμε εμείς, οι λογής-λογής καλαμαράδες, κ’ οι άλλοι γραμματιζούμενοι, σαχλόν, χωρίς χαρακτήρα, χωρίς πνευματικό νεύρο, χωρίς πνευματική ανδροπρέπεια, χωρίς χαρακτήρα. Οι διάφοροι φωστήρες βαστάνε από μια πατέντα στα χέρια, και μέρα-νύχτα δουλεύουνε για να «συγχρονίσουν» την Ελλάδα, ενώ στ’ αληθινά σκάβουνε τον λάκκο της. Άμυαλα νευρόσπαστα! Ποιόν θα συγχρονίσετε; Αυτό που λέτε εσείς «συγχρονισμό» και «εξέλιξη» είναι μια άθλια παραμόρφωση, σύμφωνα μ’ ένα βλακώδες μοντέλο, οπού κάνανε οι σαρακοστιανοί και κάλπικοι άνθρωποι, που τους λέγει η Γραφή «χλιαρούς», δηλαδή σαχλούς, και για τους οποίους λέγει ο Θεός ότι «μέλλει εμέσαι εκ του στόματος αυτού, ει χλιαροί εισί, και ούτε ζεστοί ούτε ψυχροί» (Αποκαλ. γ’ 16).

Μέσα σ’ αυτό το καλούπι θέλετε να βάλετε τον λαό, κ’ έτσι να χαθεί από πάνω του κάθε πρωτοτυπία, κάθε σημάδι αληθινής ζωής, κάθε χαρακτήρας. Θέλετε, μ’ άλλα λόγια, να επιβάλετε στον κόσμο ένα πνευματικό «εσπεράντο», που να καταργήσει κάθε ζωντανή ουσία κ’ έκφραση μέσα στους ανθρώπους, δηλαδή έναν πνευματικό θάνατο, ή μια πνευματική παραλυσία. Αυτό το λέτε «συγχρονισμό» και «εξέλιξη»! Ανόητοι κι αναίσθητοι! «Συγχρονισμένο» και «εξελιγμένο» είναι ό,τι είναι ζωντανό, και μοναχά ό,τι είναι πνευματικά πεθαμένο, όπως είσαστε εσείς, αυτό δε μπορεί να ‘ναι ούτε συγχρονισμένο ούτε εξελιγμένο, αφού δεν είναι ζωντανό. Ο συγχρονισμός ο αληθινός είναι κάποια ενέργεια, που γίνεται μόνη της μέσα σε κάθε ζωντανό πλάσμα. Λοιπόν, ποιά Ελλάδα και ποιόν λαό θα «συγχρονίσετε», αφού η Ελλάδα είναι ολοζώντανη κι ο λαός της είναι αείζωος; Θα ζωντανέψετε εσείς τη ζωή, εσείς οι πεθαμένοι και θαμμένοι; Θαρρείτε, πως με τις υστερικές φωνές και με τις θεατρικές σκηνοθεσίες φανερώνεται η ζωή; Μα, ίσια-ίσια, εκεί που παίρνει τη θέση τής ζωής η νεκρή και ψεύτικη απομίμησή της, δηλαδή το είδωλό της, με άλλα λόγια κάποια φτιαχτή σκηνοθεσία τής ζωής, εκεί βέβαια δεν υπάρχει αληθινά η Ζωή. Να, αυτή η άψυχη σκηνοθεσία, αυτή είναι η «εξέλιξη» κι ο «συγχρονισμός» σας. Αυτός είναι ο θάνατος της ψυχής, γιατί η ψευτιά είναι θάνατος κ’ η ζωή αλήθεια. Γι’ αυτό κ’ εσείς, με όλες τις φωνές που βάζετε, και μ’ όλες τις δραστηριότητες, και με όλα τα υστερικά ξετινάγματα, έχετε απάνω σας τη μπόχα του θανάτου. Κι αντί να πάτε κοντά στον λαό, που είναι πηγή ζωής, για να πάρετε λίγη ζωή κι αλήθεια, εσείς θέλετε να τον κάνετε ζωντανόν, εκείνον· εσείς οι πεθαμένοι να ζωντανέψετε τη ζωή, οι ψεύτες να φανερώσετε την αλήθεια, οι βρουκολάκοι να δώσετε δύναμη και νεύρα στον αντρειωμένον!

Όποιος δεν ζει σύμφωνα με το φυσικό του φτιάξιμο και με τα φυσικά κτίσματα που υπάρχουνε γύρω του, αυτός δεν έχει αληθινή ζωή μέσα του, ούτε φυσική ούτε πνευματική. Όπως ζούνε οι Έλληνες σήμερα, δεν είναι η αληθινή ζωή τους. Το νοιώθουνε κ’ οι ίδιοι, κι ας μην το λένε. Λαχταράνε να βρούνε τον εαυτό τους που τον έχουν χαμένον (εκτός από κάποιους, που θαρρούνε πως ζωή είναι μοναχά το φαγοπότι και το «κομφόρ», δίχως κανέναν βαθύν πόθο, χωρίς κανέναν καϋμό). Και κείνος, ακόμα, που δεν έχει συναίσθηση τι είναι αληθινό, έρχεται στιγμή που καταλαβαίνει, πως η ζωή του είναι ψεύτικη, πως δεν έχει κανέναν αληθινό δεσμό ούτε με τον τόπο του, ούτε με τους προγόνους του, ούτε με τις ντόπιες συνήθειες που βγήκανε από την αγάπη κι από τον πόνο, και πως είναι ορφανός και ξένος μέσα στον ίδιο τον τόπο του, σαν τον άσωτο γιό, και πως, με όλο που θαρρεί πως τρώγει καλά και νόστιμα φαγητά, στ’ αληθινά μασά ξυλοκέρατα, φερμένα από ξένους τόπους, οπού είναι αλλιώτικοι από τον δικό μας.

Πολλοί λένε πως είμαι ένας φανατικός, ένας ζηλωτής που βρίσκεται «εκτός της πραγματικότητος», ένας μονομανής, που θέλει κάποια πράγματα που δεν γίνουνται και που τα παρακάνει και τα παραλέγει. Έχουνε δίκιο να λένε, πως είμαι φανατικός και ζηλωτής. Μα όποιος είναι ζηλωτής από αγάπη για την αλήθεια, είναι συγχωρημένος. Φωνάζω και στεναχωριέμαι, γιατί η φυλή μας χάνει τα αληθινά πράγματα και παίρνει τα ψεύτικα, κ’ έτσι δεν χαίρεται τα τόσα πνευματικά πλούτη που κληρονόμησε, και δεν θρέφεται από το αντρειωμένο και ζωογόνο ελληνικό γάλα, που έθρεψε κι αγρίμια ακόμα και τα ‘κανε ανθρώπους. Αυτό το γάλα δεν είναι της δικής μου μάνας, μα της μάνας ολονών μας, που τ’ αρνηθήκανε όσοι σας δίνουνε να πιείτε αντί για γάλα το φαρμάκι της ψευτιάς που τη λένε «πρόοδο», «εξέλιξη», «κοσμοπολιτισμό», «μοντερνισμό» κτλ. Εγώ στενοχωριέμαι για σας, όχι για μένα, γιατί εγώ έχω αυτό που δεν έχετε, μα αυτό δεν είναι δικό μου μοναχά, αλλά δικό μας. Και γιατί, τάχα, θα υπόφερνα, αν δεν αγαπούσα τ’ αδέλφια μου, και δεν φοβόμουνα μην χάσουνε τον θησαυρό; Οι γενεές που έρχουνται από πίσω μας, σαν θάλασσες από το πέλαγο, γιατί να ζήσουνε με την ψευτιά και να μην ζήσουνε αληθινά, γιατί να είναι πεθαμένοι-ζωντανοί, αφού η ζωή με την ψευτιά δεν συνταιριάζονται;

Λένε πως τα παραλέγω. Μακάρι να τα παράλεγα κι ας έβγαινα γελασμένος. Μα βλέπω καθαρά, πως μέρα με τη μέρα το πνευματικό αίμα φεύγει από την όψη της φυλής μας, το βλέπω και πικραίνουμε, όπως βλέπει η μάνα το παιδί της που μαραζώνει. Τί παρακάνω και τί παραλέγω; Δεν βλέπετε πως παραπατάμε, σαν ζαλισμένοι, και δεν ξέρουμε που πάμε; Η ξενομανία μάς έδερνε πάντα, αφού κι ο Παυσανίας γράφει: «Έλληνες αεί εν θαύματι τιθέασι τ’ αλλότρια ή τα οικεία». Μα τώρα σαν να χάσαμε ολότελα τα φρένα μας, λες κ’ ήπιαμε το Τρελλό Νερό, που λέγει ένας μύθος ανατολίτικος, και λέμε το ψεύτικο αληθινό, το νόστιμο άνοστο, το μαύρο άσπρο. Και με όλο που πάθαμε αυτή την ξενομανιακή τρέλλα, ωστόσο, επειδή αγαπάμε τον τόπο μας, το αίμα μας και τα δικά μας, θέλουμε να συμβιβάσουμε αυτή την αγάπη μας με την τρέλλα μας (δηλαδή με τη ματαιοδοξία μας), και πάμε σαν το καράβι που δεν έχει τιμόνι, μα που θέλει σώνει και καλά να ισάρει όλα τα πανιά του, για να τσακισθεί πιο γλήγορα απάνω στις ξέρες! Είμαστε σαν τους παλιούς Εβραίους, που αρνηθήκανε τον Θεό τους και προσκυνούσαν τον Βάαλ, μα που φοβόντανε κιόλας μην τους παιδέψει ο Ιεχωβά, κι ο προφήτης Ηλίας τους μάλω¬νε και τους έλεγε: «Έως πότε υμείς χωλανείτε επ’ αμφοτέραις ταις ιγνύαις;» — «ως πότε θα κουτσαίνετε πότε από το ‘να το ποδάρι και πότε από τ’ άλλο; Αν είναι θεός ο Βάαλ, πηγαίνετε ξοπίσω του, αν είναι ο θεός ο Ιεχωβά πηγαίνετε ξοπίσω απ’ αυτόν». Έτσι κ’ εμείς θέλουμε να τα συμβιβάσουμε τα αταίριαστα και το χάλι μας είναι ελεεινό. Αγαπάμε την Ελλάδα, πονάμε τον τόπο μας, δίνουμε γι’ αυτόν τη ζωή μας, κι από την άλλη μεριά σιχαινόμαστε τα δικά μας πράγματα, τα πράγματα της Ελλάδας, είτε φυσικά είναι είτε τεχνητά, είτε συνήθειες, είτε τραγούδια, είτε ψαλμωδίες, είτε εικονίσματα, και θέλουμε τα ξενοφερμένα. Είμαστε, λοιπόν, στα συγκαλά μας; Ρωτώ να μάθω.

*

Έχουμε τέτοιο φως, τέτοιον γαλανόν ουρανό, που τον καυχιόμαστε, και μολαταύτα βάζουμε μαύρα γυαλιά σαν να ‘χουμε πονόματο, και καταδικάζουμε τον εαυτό μας να βλέπουμε ολοένα συννεφιασμένο, σταχτύν ουρανό, τα δέντρα αντί πράσινα να τα βλέπουμε καφετιά, τη γαλανή θάλασσα να τη βλέπουμε θολή και λερωμένη, μόνο και μόνο γιατί τα μαύρα τα γυαλιά είναι μοντέρνα. Οι γυναίκες μας κάνουνε χίλια-δυο για να γίνουνε πιο έμορφα τα μάτια τους, κ’ ύστερα βάζουνε μπροστά τους ολόκληρες τζαμαρίες, που φρά¬ζουνε όχι μονάχα τα μάτια τους μα και τα μάγουλά τους, σαν να ‘ναι βουτηχτάδες, κι αντίς έμορφα πρόσωπα με αγνά και καθαρά μάτια, βλέπεις νεκροκεφαλές με μαύρες ματότρυπες, μόνο και μόνο γιατί οι νεκροκεφαλές είναι πιο μοντέρνες από τα ζωντανά πρόσωπα με τα έμορφα μάτια. Στο ζαχαροπλαστείο τραβά η όρεξή τους ένα κανταΐφι ή έναν μπακλαβά ή κανένα ρυζόγαλο, και μολαταύτα παραγγέλνουνε κάποιο γλυκό με ξενικό όνομα, κι όσο πιο ασυνήθιστο είναι τ’ όνομα, τόσο πιο καλά, κι ας μην κατεβαίνει, φτάνει που κοιτάζουνε οι διπλανοί, «οπισθοδρομημένοι» με απορία για το παράξενο γλυκό που τρώνε! Στη μουσική, όχι μοναχά είναι της μόδας τα ξένα τραγούδια, αλλά και τα τελειοποιούμε. Εδώ τα ιταλιάνικα γίνονται πιο ιταλιάνικα, τα γαλλικά πιο γαλλικά, τα μεξικάνικα, οι χαβάγιες, τα τυρολέζικα ουά-ουά, τα σπανιόλικα. Κι αυτοί που τα τελειοποιούνε είναι κάποιοι παπαγάλοι, που «μιμούνται θαυμάσια» το κάθε τι, και ονομάζονται «καλλιτέχναι και καλλιτέχνιδες του άσματος». Μάλιστα, έχουμε και κάποιους βαρυσήμαντους, που κάνουνε και εισαγωγή σ’ αυτά τα βαθιά και μεγάλα έργα «ενδελεχώς και εμπεριστατωμένως». Κακόμοιρη Ελλάδα! Λέμε κάπου-κάπου και κανένα ελληνικό, ως επί το πλείστον όμως «ενορχηστρωμένον», δηλ. «λεβαντινισμένο» από κάποιον αισθηματίαν ανόητον, που δεν έχει ιδέα ούτε από Ελλάδα, ούτε από λαό, ούτε από χωριό, ούτε από τίποτα! Αυτός ο υστερισμός έχει πιάσει τον κόσμο, κι αν δεν είσαι τέτοιος «μοντέρνος», σε βλέπουνε με λύπη και με καταφρόνηση. Η δεσποινίδα που λέγει «κάθομαι εις την οδός τάδε» και πως στο σπίτι της έχει «κομφόρ» και «τελέφωνο» κλπ., χορεύει «σάμπα», μαδά τα φρύδια της για να μοιάσει με τη σπανή «σταρ», που βλέπει στο «σινεμά», μίλα σαν να μην ξέρει να μιλήσει ελληνικά, κι ο νεαρός Έλλην τρελλαίνεται γι’ αυτά τα μοντέρνα χαρίσματα και περιφρονά την αδερφή του πού ‘ναι το πρόσωπό της σαν της Παναγιάς, και που είναι νοικοκυρούλα, σεμνή, φρόνιμη Ελληνοπούλα.

Πάντα οι Έλληνες προτιμούσανε τα ξένα από τα δικά τους, τώρα όμως τα μισούνε κιόλας τα δικά τους, μισούνε κι όποιον τα αγαπά και τα κρατά. Τυχαίνει να βρεθεί στο τραμ μια μοντέρνα, και κοντά της να κάθεται καμιά χωριατοπούλα με το τσεμπέρι, κ’ η κακομοίρα κάθεται φοβισμένη, σταυροχεριασμένη, αυτή που γέννησε τον Θανάση Διάκο και τον Νικηταρά, και κοιτάζει την άλλη που χλιμιντρά και ξετινάζει τα κίτρινα μαλλιά της, κ’ είναι ένα κανάτι μπογιατισμένο, χωρίς ψυχή, χωρίς πόνο, χωρίς αγνή χαρά, χωρίς τίποτα. Ναι, μπροστά σ’ αυτά τα ξόανα κάθεται η Ελλάδα, η αληθινή κ’ η βασανισμένη, σταυροχεριασμένη, βουβή, σαν να ‘ναι φταίχτρα!

Αλλά πάμε και παραπέρα: Στις εκκλησιές, και κει μοντερνισμός, και μάλιστα πιο σιχαμερός. Παπάδες, ψάλτες, νεωκόροι, καντηλανάφτες, όλοι κοιτάζουνε ποιός θα ξεπεράσει τον άλλον στον μοντερνισμό. Θέλουνε ξανθούς Χριστούς, μαντόνες κοκκινομάγουλες και σπανές, αγίους χαμογελαστούς, με κείνο το φαρισαϊκό μειδίαμα που έχουνε οι μοντέρνοι θεατρίνοι, αδιάφοροι για την Ορθοδοξία, νεωτεριστές που δεν θέλουνε το ράσο που φορούσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, μήτε το καμηλαύκι, μήτε το τυπικό της εκκλησίας, μήτε την κατανυκτική ψαλμωδία της, γιατί τους κάνει να νοιώσουνε το χάλι που βρίσκεται η ψυχή τους. Άξεστοι κι αμόρφωτοι από αληθινή θρησκευτική γνώση, μιλάνε ολοένα για νεωτερισμούς, για μεγάφωνα, για «αιθούσας διαλέξεων», για «ορατόρια», για «αλτάρια» κλπ. Κοντά τους στέκονται και κάποιοι μουσικοσυνθέτες που «ενορχηστρώνουν» τους εκκλησιαστικούς ύμνους μας, χωρίς να έχουνε ιδέα τι είναι εκκλησία, τι είναι ο πνευματικός της χαρακτήρας, τι είναι η ελληνική ψυχή, και με επιπολαιότητα λεβαντίνικη φτιάνουνε κάποιες μουσικές χωρίς σύσταση, πολύφωνες χορωδίες με υστερικά ξεφωνητά από κάποια γυναικάρια και με χοντροφωνάρες, ξένες για τ’ αυτιά μας, ξένες για την καρδιά μας, ξένες για την ψυχή μας, και οι ίδιες ανούσιες και βλακώδεις για κάθε άνθρωπο που δεν τον έχει παραλύσει η ψευτιά.

Όλοι αυτοί έχουνε την ιδέα πως είναι οι κλειδοκράτορες «της προόδου και της ζωής του έθνους», ενώ εμείς είμαστε «καθυστερημένοι», στρείδια κολλημένα στο βράχο της παράδοσης, «εχθροί της προόδου», «στοιχεία άχρηστα και πεθαμένα για την μεγάλην αποστολήν του έθνους μας».

Αυτό με κάνει να θυμηθώ τον ανατολίτικο μύθο που είπα στην αρχή: «Μια φορά, λέγει ο μύθος, ήτανε ένας σουλτάνος, καλός και δίκιος, κ’ είχε έναν βεζύρη, που ήτανε κι αυτός καλός και δίκιος, κ’ ήτανε κι αστρολόγος. Μια μέρα ο βεζύρης λέγει του σουλτάνου, πως είδε κάποια σημάδια στον ουρανό πως θα βρέξει στον κόσμο ένα νερό τρελλό, και πως όποιος το πιει αυτό το νερό, θα τρελλαίνεται. Και πως όλοι οι άνθρωποι που ζούνε στην επικράτειά τους θα το πιούνε και θα χάσουνε τα λογικά τους, και δεν θα νοιώθουνε πια τίποτα, μήτε τι είναι σωστό και τι είναι ψεύτικο, μήτε τι είναι καλό και τι είναι κακό, μήτε τι είναι νόστιμο και τι είναι άνοστο, μήτε τι είναι δίκιο και τι είναι άδικο. Σαν τ’ άκουσε αυτά τα λόγια ο Σουλτάνος, γυρίζει και λέγει στον βεζύρη: “Αφού θα τρελλαθεί όλος ο κόσμος, πρέπει να κοιτάξουμε να μην τρελλαθούμε κ’ εμείς, γιατί αλλοιώς πώς θα τους κρίνουμε με δικαιοσύνη;”. Του λέγει ο βεζύρης πως ο λόγος του είναι σωστός και πως θα ‘πρεπε να προστάξει να μαζέψουνε από το καλό νερό που πίνανε, και να το φυλάξουνε μέσα στις στέρνες, για να μην πίνουνε από το χαλασμένο και κρίνουνε παλαβά κι άδικα, μα δίκια, όπως έχουνε χρέος. Έτσι κ’ έγινε. Σε λίγον καιρό έβρεξε στ’ αλήθεια, και το νερό ήτανε νερό τρελλό, και τρελλαθήκανε όλοι οι άνθρωποι, και δεν γνωρίζανε οι καϋμένοι τι τους γίνεται, κ’ είχανε το ψεύτικο για αληθινό, το κακό για καλό, το άδικο για δίκιο. Μα ο σουλτάνος κι ο βεζύρης πίνανε από το καλό νερό που είχανε φυλαγμένο, και δεν τρελλαθήκανε, αλλά κρίνανε τον κόσμο με δικαιοσύνη. Μα ο κόσμος τα ‘βλέπε ανάποδα, και δεν ήτανε ευχαριστημένος από την κρίση του σουλτάνου και του βεζύρη, και φωνάζανε πως τους αδικούνε, και κοντεύανε να σηκώσουνε επανάσταση. Μετά καιρό, σαν είδανε κι αποείδανε, ο σουλτάνος κι ο βεζύρης, χάσανε το κουράγιο τους, και λέγει ο σουλτάνος στο βεζύρη: “Τούτοι οι φουκαράδες αληθινά χάσα¬νε τα φρένα τους, και τα βλέπουνε όλα ανάποδα κι όπως πάμε, μπορεί και να μας σκοτώσουνε επειδή θέλουμε να τους κρίνουμε με δικαιοσύνη για να ευτυχήσουνε. Το λοιπόν, βεζύρ εφέντη, άιντε να χύσουμε το καλό νερό από τις στέρνες, και να πιάσουμε να πίνουμε κ’ εμείς από το τρελλό νερό, να γίνουμε σαν κι αυτούς, και τότε θα μας καταλαβαίνουνε και θα μας αγαπάνε”. Έτσι κ’ έγινε. Ήπιανε κι αυτοί από το παλαβό νερό και τρελλαθήκανε, και κρίνανε τρελλά κι άδικα, κι ο κόσμος απόμενε ευχαριστημένος και πολυχρονίζανε τον σουλτάνο».

*

Θαρρώ πως κάτι παρόμοιο γίνεται και σήμερα στον τόπο μας. Εμείς, όμως, δε θα χύσουμε το λίγο νερό που είναι ακόμα φυλαγμένο μέσα στη στέρνα της παράδοσης. Μα θα πίνουμε απ’ αυτό το καλό νερό, και θα καλούμε να πιούνε κ’ οι άλλοι Έλληνες, που τους ξεραίνει ο λίβας της ξενομανίας. Να πιούνε και να δροσισθούνε από το νερό που βγαίνει από την πέτρα, από το καλό και τ’ αθάνατο νερό μας, από «το ύδωρ το ζων».

(«Ευλογημένο καταφύγιο», Εκδ. ΑΚΡΙΤΑΣ)

Φώτης Κόντογλου, Αγιογράφος – Λογοτέχνης – Ζωγράφος Τι είναι η ορθόδοξη εικονογραφία

Η θρησκεία του Χριστού είναι η αποκάλυψη της αλήθειας απ’ Αυτόν. Κι’ αυτή η αλήθεια είναι η γνώση του αληθινού Θεού και του πνευματικού κόσμου. Πνευματικός κόσμος δεν είναι αυτός που τον λέγανε πνευματικόν οι άνθρωποι, και τον λένε ακόμα.

Τη θρησκεία του ο Χριστός την λέγει «οίνον καινόν» «καινούργιο κρασί», και «άρτον από του ουρανού καταβάντα». Ο απόστολος Παύλος λέγει «ώστε ει τις εν Χριστώ, καινή κτίσις. Τα αρχαία παρήλθεν, Ιδού γέγονε καινά τα πάντα».

Σε μια τέτοια θρησκεία, που κάνει εκείνον που την πιστεύει «καινόν άνθρωπον», όλα είναι «καινά», όλα είναι καινούργια. Έτσι κι’ η τέχνη που μορφώθηκε σιγά-σιγά από το πνεύμα της θρησκείας αυτής και που μ’ αυτή βρήκε έκφραση το μυστήριό της, είναι τέχνη «καινή», «καινούργια», που δεν μοιάζει με καμιά άλλη, όπως η θρησκεία του Χριστού δεν είναι όμοια με καμιά, μ’ όλα που λένε κάποιοι που βλέπουνε μόνο κάποια εξωτερικά γνωρίσματα.

Η αρχιτεκτονική, η μουσική, η ζωγραφική, η υμνολογία της, μ’ όλο που μεταχειρίζονται υλικά στοιχεία, θρέφουνε την ψυχή των πιστών με πνεύμα και τα έργα τους είναι σαν σκαλούνια που τους ανεβάζουνε από τη γη στον ουρανό, από την επίγεια και πρόσκαιρη πολιτεία, στην ουράνια και στην αιώνια. Τούτο γίνεται όσο είναι μπορετό στην ανθρώπινη φύση.

Γι’ αυτό, οι εκκλησιαστικές τέχνες είναι «αναγωγικές», δηλαδή ανεβάζουνε τα φυσικά φαινόμενα και τα κάνουνε να πάρουνε «την καλήν αλλοίωσιν». Λέγουνται ακόμα αυτές οι τέχνες και λειτουργικές, γιατί μ’ αυτές η ψυχή γεύεται το λειτουργικό στοιχείο, που μ’ αυτό λατρεύεται ο Θεός κι’ ο άνθρωπος γίνεται όμοιος με τις ουράνιες Δυνάμεις και αισθάνεται τη ζωή την αθάνατη.

Η εκκλησιαστική λειτουργική ή λατρευτική ζωγραφική μορφώθηκε προπάντων από το Βυζάντιο, που στάθηκε η μυστική κιβωτός της θρησκείας του Χριστού και ονομάστηκε Αγιογραφία. Η αγιογραφία, όπως οι άλλες εκκλησιαστικές τέχνες, δεν έχει σκοπό να ευχαριστήσει την σαρκική όραση, αλλά να την μετασκευάσει σε πνευματική, ώστε μέσα από τα εγκόσμια φαινόμενα, να βλέπει τα υπερκόσμια.

Όθεν, αυτή η τέχνη δεν είναι αναπαραστατική. Αναπαραστατική έγινε στην Ιταλία, κατά τη λεγόμενη Αναγέννηση, επειδή η τέχνη ήτανε η έκφραση ενός χριστιανισμού που παραμορφώθηκε από τη φιλοσοφία, κι’ έγινε μια υλιστική εγκόσμια γνώση, κι’ η Δυτική Εκκλησία ένα εγκόσμιο σύστημα. Κι’ όπως πήγε πίσω στη φιλοσοφία των αρχαίων η θεολογία, έτσι κι’ η ζωγραφική που την εξέφρα¬ζε, πήγε κι’ αυτή πίσω στην αρχαία ειδωλολατρική τέχνη και καλά την ονομάσανε Αναγέννηση, γιατί στ’ αλήθεια ήτανε ξαναγέννηση του αρχαίου σαρκικού φρονήματος της είδωλολατρείας.

Όπως οι θεολόγοι εκείνοι γυρίσανε στα θολά βαλτόνερα της φιλοσοφίας, γιατί δεν ήτανε σε θέση να γευτούνε και να νοιώσουνε το καθαρό και δροσερό νερό του Ευαγγελίου, «το αλλόμενον εις ζωήν αιώνιον», έτσι κι’ οι ζωγράφοι που κάνανε την Αναγέννηση δεν ήτανε σε θέση να καταλάβουνε το μυστικό βάθος της λειτουργικής εικονογραφίας της Ανατολής, του Βυζαντίου. Κι’ όπως οι θεολόγοι νομίζανε πως θα τελειοποιήσουνε τη θρησκεία του Χριστού με τη φιλοσοφία, γιατί τους φαινότανε πολύ απλοϊκή, μη όντας σε θέση να μπούνε στο βάθος της θεϊκής εκείνης απλότητας, έτσι κι’ οι ζωγράφοι είχανε την ιδέα πως τελειοποιούνε την λειτουργική τέχνη, την λεγόμενη πιο άπλα βυζαντινή, κάνοντάς την φυσικότερη.

Αρχίσανε λοιπόν και δουλεύανε αντιγράφοντας από το φυσικό, τα πρόσωπα, τα ρούχα, τα κτίρια, τις τοποθεσίες, όλα τα φυσικά φαινόμενα, κάνοντας αγιογραφία με τον ορθολογισμό που θέλανε να κάνουνε θεολογία οι θεολόγοι. Μα όσο γίνεται θεολογία με ορθολογισμό, άλλο τόσο γίνεται και θρησκευτική εικονογραφία με τη φυσική απομίμηση.

Αυτή είναι η αίτια που τα έργα τους δεν έχουνε κανένα μυστήριο, μήτε αληθινά πνευματικόν χαρακτήρα. Καταλαβαίνει κανένας πως έχει μπροστά του κάποιους ανθρώπους που παρασταίνουνε ψεύτικα τους αγίους κι’ όχι αληθινούς

αγίους. Κυττάξετε τις διάφορες Παναγίες, τις Μadonnes. που ποζάρουνε υποκριτικά, ακόμα κι’ οι θλιμμένες, που κλαίνε, που αυτές είναι ακόμα πιο ψεύτικες! Ξόανα και είδωλα για ρηχούς ανθρώπους. Ο λαός μας, που πήρε μεγάλη και βαθειά παιδεία από τη θρησκεία του Χριστού, επί αιώνες κι’ ας φαίνεται απέξω απαίδευτος, «φραγκοπαναγιά» λέγει τη γυναίκα που υποκρίνεται την τίμια, μα που δεν είναι στ’ αλήθεια, ξεχωρίζοντας έτσι την «Φραγκοπαναγιά» από την Παναγιά, από την αληθινή την Παναγιά, τη Μητέρα του Χριστού και Θεού την αυστηρή Οδηγήτρια.«την τιμιωτέραν των Χερουβείμ και ενδοξοτεραν, ασυγκρίτως, των Σεραφείμ». Με άλλα λόγια με τον πιο απλό τρόπο χώρισε νέτα-σκέτα την κοσμική τέχνη από την λατρευτική.

Οι ζωγράφοι της δυτικής θρησκευτικής ζωγραφικής, θέλοντας να παραστήσουνε τα υπερφυσικά οράματα της θρησκείας, πήρανε για μοντέλα κάποια φυσικά φαινόμενα, όπως είναι τα σύννεφα, τα βασιλέματα, το φεγγάρι, τον ήλιο με τις ακτίνες. Μ’ αυτά προσπαθήσανε να παραστήσουνε την ουράνια δόξα και τον κόσμο της αθανασίας, όπως είπανε «πνευματικά» κάποια πράγματα που είναι συναισθηματικά, μα δεν είναι πνευματικά.

Μάταια όμως. Γιατί η μακαριότητα της άλλης ζωής δεν είναι η συνέχεια της αισθηματικής ευτυχίας τούτου του κόσμου, μήτε έχει καμιά σχέση με την ευχαρίστηση που νοιώθουνε οι αισθήσεις σε τούτη τη ζωή. Ο απόστολος Παύλος, μιλώντας για τα αγαθά της μέλλουσας μακαριότητας, λέγει πως αυτά είναι τέτοια που δεν τα είδε μάτι, και που αυτί δεν τάκουσε και που δεν τα ένοιωσε καρδιά ανθρώπινη, «α οφθαλμός ουκ είδε και ους ουκ ήκουσε και επί καρδίαν ανθρώπου ουκ ανέβη».

Πώς λοιπόν να παρασταθεί αυτός ο κόσμος που βρίσκεται πέρα από κάθε τι που νοιώθει ο άνθρωπος με τις αισθήσεις, πώς μπορεί να παρασταθεί με μια τέχνη που είναι φυσική και που αποτείνεται στις αισθήσεις. Πώς να ζωγραφίζει «το υπέρ φύσιν και το υπέρ αίσθησιν»;

Βέβαια, ο άνθρωπος θα πάρει στοιχεία από τον αισθητόν κόσμο, «των αισθήσεων ένεκα», αλλά για να μπορέσει να εκφράσει «το υπέρ αίσθησιν», πρέπει να διαλύσει αυτά τα στοιχεία, να τα αναγάγει εις ύψος, να τα μετουσίωσει από σαρκικά σε πνευματικά, όπως η πίστη μετουσιώνει τα αισθήματα του ανθρώπου και τα κάνει πνευματικά από σαρκικά. «Είδα, λέγει, ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, κάποιους ανθρώπους που ήτανε παραδομένοι με πάθος στον σαρκικόν έρωτα και σαν φωτισθήκανε και πήρανε τον δρόμο του Χριστού, με τη θεία χάρη μεταλλάχθηκε μέσα τους το άγριο αυτό σαρκικό πάθος σε μεγάλη αγάπη προς τον Κύριο».

Έτσι, και τα στοιχεία τα υλικά, που παίρνει από τον αισθητό κόσμο η βυζαντινή εικονογραφία, μετουσιώνονται υπερφυώς σε πνευματικά, κι’ αφού περάσουνε από την καθαρή ψυχή του ανθρώπου που ζει κατά Χριστόν, σαν το χρυσάφι από το χωνευτήρι, εκφράζουνε, όσο είναι μπορετό στον άνθρωπο που φορεί υλικό σώμα, εκείνα που λέγει ο απόστολος Παύλος «α οφθαλμός ουκ είδε και ουκ ανέβη».

Το κάλλος της λειτουργικής τέχνης δεν είναι κάλλος σαρκικό, αλλά κάλλος πνευματικό. Γι’ αυτό, όσοι κρίνουνε αυτή την τέχνη με τα μέτρα τούτου του κόσμου, λένε πως είναι άσχημα κι’ αποκρουστικά τα πρόσωπα της βυζαντινής αγιογραφίας, ενώ για έναν πιστόν, αυτά έχουνε το πνευματικό κάλλος, τη λεγόμενη «καλήν αλλοίωσιν».

Ο απόστολος Παύλος λέγει «Εμείς (που κηρύττουμε το Ευαγγέλιο και ζούμε κατά Χριστόν), ήμαστε ευωδία του Χριστού, σε κείνους που σώζονται και σε κείνους που χάνονται, Και σε κείνους που έχουνε μέσα τους τη μυρουδιά του θανάτου (της σάρκας) μυρίζουμε θάνατο και σε κείνους που έχουνε μέσα τους τη μυρουδιά της ζωής, μυρίζουμε ζωή».

Κι’ ο μακάριος όσιος άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει «Κάποιος ασκητής, όποτε τύχαινε να δει ένα έμορφον άνθρωπο, άνδρα ή γυναίκα, δόξαζε με όλη την καρδιά του τον Ποιητή που έπλασε τον άνθρωπο, κι’ από μονάχη την όψη του, ορμούσε στην αγάπη του Θεού κι’ έχυνε γι’ αυτόν πηγή από δάκρυα. Και θαύμαζε κανένας, βλέποντας να γίνεται, σ’ αυτόν τον άνθρωπο αιτία για στεφάνωμα και να τον ανεβάζει απάνω από τη φύση, εκείνο το πράγμα που σε άλλον γίνεται αιτία να βρωμίσει την ψυχή του. Όποιος αισθάνεται έτσι το κάλλος, αυτός αναστήθηκε άφθαρτος, πριν να αναστηθούνε οι νεκροί κατά την κοινή ανάσταση».

Νικόλαος Ζίας, Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης Πανεπιστημίου Αθηνών Ο Φώτης Κόντογλου και η Νεοελληνική Ζωγραφική

Η νεοελληνική τέχνη, χώρος μέχρι πριν δυο τρία χρόνια σχεδόν άγνωστος, αρχίζει σιγά-σιγά να γίνεται αντικείμενο μελέτης και σπουδής και ίσως δεν είναι μακρυά η ημέρα που θα έχουμε μια γενική εικόνα της και θα γνωρίζουμε το έργο και τη συμβολή του κάθε καλλιτέχνη στην πορεία της. Τότε μόνον θα δυνηθούμε να εκτιμήσουμε με ακρίβεια την προσφορά και το ρόλο του Φώτη Κόντογλου στη Νεοελληνική Ζωγραφική. Γι’ αυτό και οι παρακάτω σκέψεις, που βασίζονται σε περιορισμένη γνώση του υλικού, έχουν ίσως χαρακτήρα προσωρινό. Κι έτσι ας τις δει ο φίλος αναγνώστης.

Η πολυσήμαντη προσφορά του Φώτη Κόντογλου στη Νεοελληνική Ζωγραφική θα μπορούσε να συνοψιστεί σε τρεις εκφάνσεις. Στο δημιουργικό ζωγραφικό του έργο, που βασιζότανε στη βυζαντινή τεχνική· στο αγιογραφικό του έργο, που ξαναέφερνε την ορθόδοξη ζωγραφική στις εκκλησίες μας· στο διδακτικό, τέλος, έργο του είτε άμεσο, είτε κυρίως έμμεσο, που υπήρξε από τους ισχυρότερους μοχλούς της στροφής της πορείας της Νεοελληνικής Ζωγραφικής στην ανακάλυψη των ζωγραφικών, αλλά και ουσιαστικότερων πνευματικών αξιών της ελληνικής παράδοσης.

Όταν ο Φώτης Κόντογλου έκαμε με το συγγραφικό κυρίως και το ζωγραφικό έργο του τη θυελλώδη είσοδό του στην καλλιτεχνική ζωή της Ελλάδος, η κατάσταση της Νεοελληνικής Ζωγραφικής είχε αλλάξει. Η Σχολή του Μονάχου υποχωρούσε χωρίς να έχει τελείως εκλείψει. Οι μοντέρνες ζωγραφικές αντιλήψεις έκαμαν την εμφάνισή τους με τον Παρθένη, το Μαλέα κ.ά., που άνοιγαν καινούργιους δρόμους, οδηγημένοι από την επαναστατική λάμψη του Παρισιού, όπου τώρα έστρεφαν τα βλέμματά τους για να σπουδάσουν οι νεώτεροι καλλιτέχνες.

Έτσι ουσιαστικά το κίνητρο της αλλαγής πορείας της Νεοελληνικής Ζωγραφικής ήταν πάλι εξωτερικό και όχι εσωτερικό. Μόνο που τώρα η εξωτερική αυτή πηγή της τέχνης μας δεν ήταν η συντηρητική, ξεπερασμένη Σχολή, της ασήμαντης καλλιτεχνικά την εποχή αυτή, Βαυαρίας, αλλά η μήτρα της επαναστατικής μοντέρνας τέχνης. Η στροφή από το Μόναχο στο Παρίσι, παρά τα πολλά πλεονεκτήματα, όχι μόνο του συγχρονισμού, αλλά κυρίως το ότι έδινε στους νέους καλλιτέχνες δυνατότητα μελέτης των αληθινών προβλημάτων της ζωγραφικής και τους λευτέρωνε από τον απονευρωμένο ακαδημαϊσμό και την ξώπετση ανεκδοτολογική θεματολογία, είχε και τα μειονεκτήματα που παρουσίαζε και η πρώτη φάση της Νεοελληνικής Ζωγραφικής: τη μίμηση, την απρόσωπη ένταξη, που μέσα της ελλοχεύει ο κίνδυνος της απώλειας της προσωπικότητας.

Ο Φώτης Κόντογλου με το έργο του αγνόησε και τις δυο αυτές ξενοκίνητες τάσεις και στράφηκε προς την ξεχασμένη, για περισσότερο από ένα αιώνα, ζωγραφική παράδοση του τόπου. Αν και είχε ξεκινήσει, κατά τη μαρτυρία του Στρατή Δούκα (Αιολικά Γράμματα, τεύχος 61, 1971, σελ. 491), από τα εργαστήρια των δασκάλων της σχολής του Μονάχου (Ιακωβίδη, Γερανιώτη, Βικάτου, Ροϊλού) και έπειτα από την απότομη διακοπή των σπουδών του έφυγε για το Παρίσι, όπου έμεινε για αρκετά χρόνια, αγνόησε και τις δυο δεσπόζουσες αυτές τάσεις, για να βαδίσει το δικό του δρόμο. Στο δρόμο αυτόν οδηγείται αρχικά ίσως από ένα ευρωπαϊκό κίνημα επιστροφής στις αξίες του εθνικού παρελθόντος, με το οποίον όμως συνταιριάζεται απόλυτα και αβίαστα η ατόφια ρωμέϊκη ιδιοσυγκρασία του καθώς και η ανατολική καταγωγή του, όπου ελληνική Παράδοση και ορθόδοξη πίστη είχαν ζυμωθεί σε μια αδιάσπαστη ένωση, χρωματισμένη από την έντονη αντίθεση προς τη Δύση, την αλλόδοξη Δύση, την εχθρική με φιλική επικάλυψη Δύση.

Η τραγωδία της Ελληνικής Μικρασίας λειτουργεί συγκλονιστικά εντός του, διαφορίζοντάς τον ριζικά αφ’ ενός από τη Δύση, αφ’ ετέρου δίνοντάς του το αίσθημα της ευθύνης για τη συνέχιση, έστω σε άλλον χώρο μιας μακραίωνης παράδοσης, που ενώ άντεξε την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επιβίωσε για τέσσερες αιώνες, κινδύνευε τώρα οριστικά να χαθεί, καθώς ξεριζωνότανε από τον τόπο της, ενώ παράλληλα στο λεύτερο ελλαδικό χώρο είχε εξοβελιστεί από τη λαχανιαστή εισβολή της Δυτικής αντίληψης για την τέχνη, τη ζωή κι ακόμα και γι’ αυτήν την θρησκεία.

Μετά την καταστροφή πηγαίνει στο Αγιον Όρος (προσκυνητής; μελετητής; αναχωρητής;). Είχε προηγηθεί ο Στρατής Δούκας στο προσκύνημα αυτό και γυρίζοντας είχε φέρει μαζί του το μύθο του, «που έμελλε να επηρεάσει τον Φ. Κόντογλου, τον Παπαλουκά, τον Βέλμο και πολλούς άλλους» όπως σημειώνει ο ίδιος ο αγαπημένος του Κόντογλου συγγραφέας. Πάντως το ταξίδι αυτό του άνοιξε και του ξεκαθάρισε το δρόμο προς τη Βυζαντινή Ζωγραφική. Πρέπει όμως, η γη που έπεφτε ο σπόρος, νάταν αγαθή και ετοιμασμένη. Γιατί και από ιδιοσυγκρασία και από ένα είδος ρομαντικού εξωτισμού, αλλά και από ένα ισχυρό ζωγραφικό ένστικτο οδηγημένος είχε ήδη αρχίσει να αναζητά την ζωγραφική του έκφραση στη παραδοσιακή τέχνη του Βυζαντίου.

Στο ταξίδι του όμως αυτό έρχεται σε αμεσότερη και ουσιαστικότερη επαφή με την εκκλησιαστική μας Ζωγραφική και κυρίως με τη μεταβυζαντινή τέχνη της Κρητικής Σχολής.

Στο Άγιον Όρος μελετάει και αντιγράφει φορητές εικόνες και τοιχογραφίες κυρίως του 16ου αι., του Θεοφάνη και του Φράγκου Κατελάνου. Τα αντίγραφά του αυτά εκθέτει στη Μυτιλήνη μαζί με το Μαλέα.

Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε από που διδάχθηκε τη «βυζαντινή» τέχνη ο Κόντογλου, γιατί αυτό ερμηνεύει νομίζω και την κατοπινή πορεία της αγιογραφικής τέχνης του και γενικότερα τη στάση απέναντι στη Βυζαντινή Ζωγραφική. Σπούδασε ουσιαστικά, λοιπόν, στην Κρητική Σχολή και κατά κάποιον τρόπο αυτήν θεώρησε ως την αρτιότερη ή τουλάχιστον χρονολογικά προσιτότερη παράδοση ν’ ακολουθήσει. Άλλωστε στην εποχή εκείνη τα μεγάλα έργα της Μακεδονικής Σχολής, όπως οι τοιχογραφίες του Πανσέληνου στο Πρωτάτο, ήταν σε κακή κατάσταση και τα άλλα άγνωστα. Κι είναι χαρακτηριστικό, ότι όταν αργότερα δούλεψε σαν συντηρητής σε τοιχογραφίες της κυρίας βυζαντινής εποχής, πάλι έτυχε να εργαστεί στην Περίβλεπτο του Μυστρά, το προδρομικό αυτό έργο της Κρητικής Σχολής. Ο μεγάλος του πάντως δάσκαλος ήταν ο Θεοφάνης της Λαύρας κι από κοντά ο Κατελάνος κι οι άλλοι Κρητικοί κι ακόμη αργότερα, από θεωρητικές θέσεις κινούμενος, θα θεωρήσει σαν τα «πιο γνήσια έργα της Χριστιανικής Αγιογραφίας» τις αγιογραφίες των τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας, όταν οι τεχνίτες δούλευαν «με την πίστη μονάχα, δίχως να ανακατευθεί καθόλου το μυαλό». Μ’ αυτόν τον θεωρητικό οπλισμό κι όταν θα γνωρίσει την Μακεδονική Ζωγραφική, θα μείνει κλειστός και επιφυλακτικός αν όχι προκατειλημμένος.

Στα χρόνια που ακολουθούν πλουταίνει τη γνώση του καθώς εργάζεται σαν συντηρητής σε διάφορες βυζαντινές εκκλησίες και Μουσεία (Βυζαντινό Μουσείο 1931-32, Μουσείο Καΐρου 1935, Μουσείο Κερκύρας).

Γνώστης πια της παραδοσιακής μας Ζωγραφικής, όταν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου (1939 και μετά) δίνει το σημαντικότερο έργο του σε κοσμική ζωγραφική: τις τοιχογραφίες στο Δημαρχιακό Μέγαρο των Αθηνών. (Δυστυχώς είναι και το μόνο μεγάλο έργο του που έχει μέχρι σήμερα σωθεί. Γιατί οι τοιχογραφίες που είχε ζωγραφίσει στο σπίτι του απεικονίζοντας την οικογένεια του καταστράφηκαν, σώζονται όμως μερικοί πίνακες με αρχαία θέματα όπως ο Λαοκόων της Δημοτικής Πινακοθήκης Αθηνών, ο Βρούτος κ.ά.).

Στο Δημαρχείο ζωγράφισε τέσσερις συνθέσεις στις δυο αίθουσες του ισογείου, ζωφόρους, μέσα στην λευκή ορθομαρμάρωση, με θέματα κυρίως από την ιστορία της Αθήνας και ιστόρησε τους τέσσερις τοίχους του Γραφείου του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου. Τους τοίχους αυτούς χώρισε σε ζώνες, που στην ανώτερη ζωγράφισε ολόσωμους, μετωπικούς τους κυριότερους ήρωες του Ελληνισμού από τους μυθικούς χρόνους μέχρι την Επανάσταση του 1821. Ανάμεσα σ’ αυτές περιλαμβάνονται και μορφές αρχαίων ηρώων και ημιθέων αλλά και αγίων σαν τον Ιωάννη, το Χρυσόστομο ή ποιητών σαν το Σολωμό. Στη χαμηλότερη ζώνη έχουν ιστορηθεί σκηνές, μάχες κ.λπ. από διάφορες περιόδους της Ελληνικής Ιστορίας.

Στις τοιχογραφίες αυτές είχε πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσει. Προηγούμενοί του ζωγράφοι μυθολογικών σκηνών και ιστορικών γεγονότων της κλασικής εποχής είχαν δημιουργήσει για τα θέματα, με τα οποία θα δούλευε, μια εικονογραφία καθώς και μια ζωγραφική τεχνοτροπία βασισμένη κυρίως στο ρεαλισμό και κλασικισμό, που κατά τη γνώμη τους βρισκόντανε πλησιέστερα στο κλίμα και τη μορφή των εικονιζόμενων γεγονότων.

Ο Κόντογλου αγνόησε και την εικονογραφία, αλλά κυρίως εκείνο που τόλμησε ήταν ν’ αγνοήσει την «κλασική» τεχνοτροπία. Διάλεξε τη γλώσσα της Βυζαντινής Ζωγραφικής, που την πλούτισε σε ορισμένες περιπτώσεις με τη γνώση της ανατομίας, και την πλαστική απόδοση των μορφών. Η τεχνοτροπία του βασιζότανε στην Βυζαντινή Παράδοση, όπως μάλιστα την αισθανότανε ο ζωγράφος, με τις στενές κυρίως φόρμες, τη μικρή κλίμακα, το αυστηρό περίγραμμα, τα σεμνά και μουντά χρώματα, από τα οποία λείπει κάθε φωναχτός τόνος ή συμπληρωματική χρήση των χρωμάτων, με προτίμηση στα γεώδη, τα καστανά, τα σκοτωμένα μπλε, σε μια θαυμαστή όμως ενότητα. Μοιάζει ουσιαστικά σαν να βλέπεις συνθέσεις που κυριαρχεί ένα χρώμα με τις παραλλαγές του. Την χρωματική ενότητα συμπληρώνει η μετρημένη και ισόρροπη σύνθεση.

Στην εικονογραφία ξεκινά από την αρχή (κάποια εικονογραφικά στοιχεία βυζαντινών χειρογράφων, που ιστορούν κοσμικές σκηνές και περιορισμένης κλίμακος είναι και αμφίβολο φαίνεται να τα ήξερε ο Φ. Κόντογλου) και βάζει όλη την πλούσια αφηγηματική φαντασία του να συλλάβει και πραγματώσει τόσο μεγάλο έργο. Μελέτη των τοιχογραφιών αυτών θα εύρισκε ίσως πηγές εικονογραφικές και τεχνοτροπικές ακόμη, γιατί πολλές φορές παρουσιάζεται από σύνθεση σε σύνθεση διαφοροποίηση στην τεχνοτροπία. Στην ζωφόρο π.χ. της Νοτίας αίθουσας του ισογείου, όπου εικονίζεται η πάλη του Ερεχθέα με τον Εύμολπο, καθώς και οι προσωποποιήσεις του Υμηττού και της Πεντέλης, ο ζωγράφος χρησιμοποιεί μεν την τεχνική της βυζαντινής Παράδοσης, για να αποδώσει όμως τους μυθικούς ήρωες με ομορφοπλασμένα γυμνά κορμιά άψογης ανατομίας και ροδαλής επιδερμίδας που θυμίζουν Πομπηϊνά πρότυπα. Στην απέναντι, μέσα στην ίδια αίθουσα, σύνθεση με τις προσωποποιήσεις των πόλεων, κυριαρχεί η ηρεμία και η επιπεδική παράσταση των σεμνόχρωμων γυναικείων μορφών.

Άλλο χαρακτήρα, κοντυνότερο στη δισδιάστατη Βυζαντινή Ζωγραφική, παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες με τις μεγάλες μάχες των Μακεδόνων βασιλέων στο Γραφείο του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου. Γιατί διάλεξε όμως την εκκλησιαστική τεχνοτροπία ο Κόντογλου για να ιστορήσει κοσμικά, παγανιστικά θέματα; Μήπως τούτο ήταν ιεροσυλία; Μήπως είχε παρασυρθεί από ένα βυζαντινίζον κλίμα της εποχής του, που ήθελε την Βυζαντινή Τέχνη, εκλεκτή των κύκλων των διανοουμένων; Μήπως από εκζήτηση και αναζήτηση πρωτοτυπίας; Νομίζω πως για κανένα απ’ αυτούς τους λόγους. Ο Φ. Κόντογλου πίστευε στην παράδοση. Όχι θεωρητικά, διανοουμενίστικα. Αλλά στην παράδοση σαν συνέχεια ζωής. Και αυτήν τη συνέχεια ήθελε να διαιωνίσει με την τέχνη. Να ιστορήσει, τον απόμακρο κόσμο του ελληνικού μύθου και της Ιστορίας, με τον πλησιέστερο όμως ντόπιο εκφραστικό τρόπο· τη ζωγραφική γλώσσα του μεσαιωνικού Ελληνισμού. Έτσι ένωνε την αρχαία παράδοση με το Βυζάντιο, αυτός ο σημερινός Μικρασιάτης, πετυχαίνοντας τη συνέχεια που ζητούσε. Έφερνε τους απόμακρους ήρωες από τα σκονισμένα βιβλία των λογίων στον οικείο χώρο και τη μορφή των αγίων της Εκκλησίας, με τους οποίους ήταν μαθημένος να συζεί ο απλός, ο ανόθευτος από τη δυτική επίπλαστη παιδεία, λαός. Και δεν ήταν ιεροσυλία αυτό που έκαμε. Γιατί οι παλαιότεροί του αγιογράφοι είχαν τολμήσει να ζωγραφίσουν, μέσα μάλιστα στους νάρθηκες των μοναστηριακών εκκλησιών, τους αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους, τον Μεγαλέξανδρο και τους άλλους ήρωες (Μονή Φιλανθρωπινών, Μ. Γόλας, εκκλησίες Καστοριάς κλπ).

Οι τοιχογραφίες του Δημαρχείου ίσως είναι το πιο προσωπικό του και το πιο ολοκληρωμένο έργο της ζωγραφικής του και η σημαντικότερη προσφορά στην Ιστορία της Νεοελληνικής Ζωγραφικής. Δεν έχει ακόμη ιδιαίτερα μελετηθεί (έκτος από το μεγάλο άρθρο του Άγγ. Προκοπίου στην Αγγλοελληνική Επιθεώρηση του 1947), ώστε να προσδιοριστεί ακριβέστερα ο ρόλος του στην πορεία της Νεοελληνικής Ζωγραφικής. Κι ακόμη αξίζει να παρουσιαστεί ξανά στο ευρύτερο ελληνικό κοινό που κοντεύει να το ξεχάσει.

***

Η συμβολή όμως του Φώτη Κόντογλου στη Νεοελληνική Ζωγραφική δεν τελειώνει με το έργο του αυτό, που καλύπτει την δημιουργικότητά του στη δεκαετία πριν από τον πόλεμο. Το ζωγραφικό κήρυγμα για την επιστροφή στη ζωγραφική παράδοση του τόπου και την απαλλαγή από την κηδεμονία και άμεση εξάρτηση της τέχνης από τα καλλιτεχνικά ρεύματα της Δύσης, έδωσε αγλαότατους καρπούς.

Αυτός ο Ανατολίτης που έζησε στο Παρίσι για αρκετό καιρό, που γνώρισε προσωπικά μάλιστα τον Ροντέν, όπως αναφέρει σε κάποιο γραφτό του, ούτε ξιπάστηκε από τη λαμπερή επιφάνεια της μοντέρνας παριζιάνικης ζωής, ούτε θαμπώθηκε από την εκεί επανάσταση της τέχνης. Ίσως μόνο μια έμμεση επίδραση να δέχθηκε, δηλαδή τη στροφή προς το μεσαιωνικό παρελθόν. Πιστότατος στη μορφοπλαστική παράδοση της τέχνης της Ελλάδος, ζήτησε να βρει την άμεση ανανέωση στην τέχνη του τόπου του κι όχι στον τόπο της φιλοξενίας του.

Σιγά-σιγά άλλωστε αυτή η ανάγκη γινότανε συνείδηση ολοένα και σε περισσότερους ευαίσθητους δέκτες. Ζωγράφοι, αισθητικοί, και ιστορικοί της τέχνης άρχιζαν να στρέφονται προς τις πηγές και τις ρίζες της παράδοσης σαν άμεσης όμως συνέχειας. Το φαινόμενο φυσικά αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά γενικότερο ευρωπαϊκό κίνημα, από το οποίο αρδεύεται και το ελληνικό. Ουσιαστικά πρόκειται για τη βαθύτερη έννοια του ρομαντισμού. Οι προσπάθειες όμως στην αρχή είναι μεμονωμένες και συχνά καιρικές στη ζωή και στο έργο των ζωγράφων.

Ο Φ. Κόντογλου αντίθετα γίνεται ο διαπρύσιος κήρυκας αυτής της επιστροφής με την απολυτότητα και το πάθος του οδηγητή και πρωτοπόρου. Έχει άλλωστε και το τάλαντο του γραφτού λόγου, που τον βοηθά σ’ αυτήν την αποστολή. Στο κήρυγμα και στο εργαστήρι του φοιτούν άμεσα μερικοί νέοι τότε ζωγράφοι, σαν τον Γιάννη Τσαρούχη και το Νίκο Εγγονόπουλο, που αργότερα θα ακολουθήσουν διάφορους δρόμους και από τον δάσκαλο και ανάμεσά τους, αλλά τα βασικά διδάγματά του θα επηρεάσουν σύμφωνα με την προσωπικότητα τού καθενός το έργο τους. Έκτος όμως απ’ αυτούς άμεσα θα ακούσουν το μάθημά του μια ολόκληρη γενιά ζωγράφων, μια γενιά που προσδίδει στη Νεοελληνική Τέχνη την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της, η λεγομένη γενιά του ’30. Παρ’ όλο το εύρος των ζωγραφικών επιτευγμάτων τους και την ιδιοτυπία των δημιουργών της, οφείλει πολλά το ξεκίνημά της στην παρουσία και το έργο του Φ. Κόντογλου.

Βέβαια το κήρυγμα του Κόντογλου ήταν επιστροφή στη Βυζαντινή Ζωγραφική, όπως άλλωστε το εφάρμοσε ο ίδιος στις τοιχογραφίες του Δημαρχείου. Και στον τομέα αυτόν τον ακολούθησαν μερικοί ζωγράφοι της γενιάς του ’30 σύμφωνα πάντα με την καλλιτεχνική προσωπικότητά του ο καθένας, για ορισμένη φάση του έργου τους τουλάχιστον, ενώ και στη μεταπολεμική γενιά υπάρχουν ζωγράφοι σαν τον Π. Κοψίδη, τον Μ. Βατζιά κ.ά. που εκφράζουν τους παλμούς της εποχής (π.χ. τα γεγονότα του Πολυτεχνείου από τον Βατζιά), με μακρινή Βάση τη βυζαντινή τεχνική, έστω κι αν και το υλικό ακόμη έχει αλλάξει καθώς την αυγοτέμπερα ή το φρέσκο αντικατέστησαν τα πλαστικά χρώματα.

Το μάθημα όμως του Κόντογλου το πλατύτερο, που καλούσε στη διερεύνηση των αυτοχθόνων ζωγραφικών στοιχείων είτε στη Βυζαντινή τέχνη όπως πίστευε ο ίδιος, είτε στη λαϊκή, όπως πίστευαν άλλοι, είτε και στην αρχαία ζωγραφική, όπως εύρισκαν μερικοί, είχε μεγάλη απήχηση σε σημαντικό αριθμό ζωγράφων που πάσχιζαν να βρουν και να εκφράσουν στην τέχνη τους το αληθινό πρόσωπο του τόπου μας, όχι μόνο θεματογραφικά, αλλά κυρίως μορφολογικά, καθώς πιστεύανε ότι η συνένωση της μορφής και του περιεχομένου είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής ιδιομορφίας. Η αναζήτηση αυτή της «Ελληνικότητας», που έγινε το κύριο αίτημα της γενιάς του ’30, χρωστάει το βλάστημά της και στο σπόρο που αδιάκοπα και με αλύγιστο ζήλο έριχνε ο Φ. Κόντογλου.

Ο Κόντογλου όμως υπήρξε πρώτα απ’ όλα αγιογράφος. Ζωγράφος της λειτουργικής τέχνης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ζωγράφος που είχε συνείδηση του θεολογικού χαρακτήρα της Ζωγραφικής μέσα στο σχέδιο της σωτηρίας του ανθρώπου. Και σ’ αυτό το σημείο, νομίζω, θα πρέπει να προσδιοριστεί κυρίως η προσφορά του Κόντογλου στην εκκλησιαστική τέχνη: στην επίγνωση της μεγάλης διακονίας της ζωγραφικής στη λατρευτική και λειτουργική σύναξη του λαού του Θεού, του Σώματος του Χριστού, την Εκκλησία.

Ο Φ. Κόντογλου πίστευε πως η αγιογραφία δεν είναι πάρεργο ή έστω μια κάποια παρενθετική απασχόληση, αλλά υψηλή αποστολή, ιερουργία. Και πίστευε απόλυτα ότι η Βυζαντινή Ζωγραφική είναι η μοναδική έκφραση που αρμόζει στον υψηλό αυτό στόχο. Αυτή ακριβώς η επίγνωση είναι που τον έκανε ικανό και άξιο να αλλάξει τον ξεστρατισμένο δρόμο της νεοελληνικής αγιογραφίας και να τον στρέψει προς τις ζωηφόρες πηγές της Παράδοσης. Χωρίς ίσως να είναι ο πρώτος ή ο μόνος που αγιογραφεί σε βυζαντινή τεχνοτροπία, είναι ο πρώτος που απόλυτα πιστεύει στην αξία της διά βίου, όχι κάποια στιγμή ή περίοδο επηρεασμένος από εξωτερικούς παράγοντες και μόδες.

Και εδώ υπάρχει ένα παράδοξο. Για πολλά χρόνια αυτός ο κήρυκας της επιστροφής στη Βυζαντινή τέχνη δεν έχει εικονογραφήσει μια ολόκληρη εκκλησία στην Αθήνα, όπως άλλοι που ανήκουν στην κατηγορία των αγιογράφων που προαναφέραμε. Παρ’ όλα όμως αυτά είναι ο κύριος αφυπνιστής των ορθοδόξων συνειδήσεων για να απαλλαγεί ο χώρος της Εκκλησίας από ανούσια ζωγραφικά και αθεολόγητα τοιχογραφήματα. Γνωρίζοντας τη σημασία που δίνει η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Ζωγραφική, μπορούμε να καταλάβουμε και τη σημασία που έχει η ορθή, η γνήσια Ορθόδοξη ζωγραφική μέσα στην Εκκλησία. Και τη συνείδηση αυτής της σημασίας αγωνίζεται ο Κόντογλου να ξυπνήσει.

Ο Φ. Κόντογλου ζωγράφισε και φορητές εικόνες και τοιχογραφίες. Παλαιότερες νομίζω ότι είναι οι φορητές εικόνες. Είναι όμως πολύ επικίνδυνο να εκφράσει κανείς συμπεράσματα γι’ αυτόν τον τομέα της τέχνης του· μιας και οι εικόνες του είναι διάσπαρτες σε διάφορα μέρη της Ελλάδος και έτσι δεν είναι εύκολο νάχη κανείς πλήρη εποπτεία και κατά συνέπεια σωστή κρίση. Οι εικόνες όμως που έχουμε συναντήσει, φαίνεται να ακολουθούν τα διδάγματα της Κρητικής Σχολής, σε γενικές γραμμές, με έντονο όμως το προσωπικό στοιχείο. Σχέδιο σίγουρο και καθαρό, φόρμες κατά κανόνα κλειστές. Σκούρος καστανόχρωμος προπλασμός για τα πρόσωπα και τα χέρια. Και στα ενδύματα προτιμά, τουλάχιστο στα παλαιότερα έργα του, τους ήσυχους τόνους, που δένουν με το πρόσωπο και τα γυμνά μέρη (π.χ. οι εικόνες του Τέμπλου του Αγ. Νικολάου Πατησίων του 1947, εικόνα Τριών Ιεραρχών στην Καπνικαρέα του 1934 κ.ά.)

Και για τις τοιχογραφίες στις εκκλησίες δεν είναι πολύ εύκολη η αποτίμηση και η μελέτη για διαφορετικό όμως λόγο. Ο Φ. Κόντογλου δούλευε μαζί με τους μαθητές του και πολλές φορές είναι δύσκολη η διάκριση στο κυρίως προσωπικό του έργο και στην εργασία των μαθητών. Από τις παλαιότερες τοιχογραφίες είναι η εκκλησία ή ακριβέστερα μέρος των τοιχογραφιών της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής στο Λιόπεσι, που ιστορήθηκε από το Φ. Κόντογλου και το μαθητή του Τερζή στα 1946. Οι στρατιωτικοί Άγιοι στα μέτωπα των ανατολικών πεσσών του τρούλλου (Άγ. Θεόδωρος, Γεώργιος, Δημήτριος, Μερκούρης κ.ά.) είναι από τα καλύτερα δείγματα της αγιογραφίας του Φ. Κόντογλου. Μορφές ρωμαλέες, πλασμένες με τη Βυζαντινή τεχνική, αλλά και με έντονη την προσωπική τεχνική του Φ. Κόντογλου, ποτισμένη από τη λαϊκή παράδοση. Οι Άγιοι εικονίζονται αληθινά σαν παλληκάρια και πρωταθλητές της πίστεως. Στα έργα αυτά βρίσκουμε το πιο προσωπικό -μέσα πάντα στα εκκλησιολογικά πλαίσια της Ορθόδοξης Παράδοσης- αγιογραφικό έργο του Κόντογλου. Βάση του είναι η Κρητική Σχολή, αλλά το χρώμα του και το σχέδιο τρέφονται από χυμούς μιας ζωντανής και δημιουργικής, όχι αντιγραφικής μιμητικής ζωγραφικής. Όπως άλλωστε γινότανε σε κάθε δημιουργική εποχή της μακραίωνης βυζαντινής τέχνης, οι τεχνίτες, έμεναν πιστοί στην παραδοσιακή τεχνική και κυρίως στον εσώτατο πυρήνα της, που εξέφραζε την ανάλλαχτη αλήθεια της αποκαλυμμένης πίστης. Επειδή όμως οι ίδιοι ήσαν εκφραστές και συνεχιστές αυτής της πίστης, μπορούσαν να εκφράζουν ταπεινά και ειλικρινά τον εαυτό τους και τον καιρό τους και γινότανε αυτή η σύζευξη του αιωνίου με το καιρικό χωρίς σύγχυση και χωρίς το ένα να κυριαρχεί σε βάρος του άλλου. Αυτό προσπάθησε ο Κόντογλου στις τοιχογραφίες της εκκλησίας στο Λιόπεσι. Αργότερα όμως μοιάζει να περιόρισε αυτή την αρχική φιλοδοξία. Λεπτομερέστερη μελέτη θα μπορούσε να δείξει αν αυτή η υπόθεση είναι σωστή, καθώς και τις αιτίες που την δημιούργησαν. Στις τοιχογραφίες της δεκαετίας του 1950 και μετά (Καπνικαρέα, Άγ. Γεώργιος Κυψέλης, Άγ. Νικόλαος Πατησίων), τα αξιολογότερα τμήματα είναι εκείνα όπου ο ζωγράφος ακολουθεί τα κρητικά πρότυπα. Χαρακτηριστικό δείγμα, οι τοιχογραφημένες δεσποτικές εικόνες του κτιστού τέμπλου του Αγ. Χαραλάμπους Πολυγώνου, ζωγραφισμένες στα 1955. Δουλεμένες σε κρητική τεχνοτροπία με σοβαρούς γενικά χρωματικούς τόνους, μαύρο χρώμα για φόντο και καστανόχρωμο προπλασμό, πάνω στο οποίο αναπτύσσονται σε ανοιχτότερο τόνο τα φώτα ή γράφονται με λευκές πινελιές, δείχνουν με το σφιχτό σχέδιο, την κλειστή, στιβαρή φόρμα, την χρωματική ενότητα και το εσωτερικό ήθος, στον άξιο τεχνίτη στο κλίμα του.

Σημειώσαμε πιο πάνω για τη συμβολή του Κόντογλου σαν δασκάλου. Περισσότερο ίσως με την έννοια του καθοδηγητή και εμπνευστή παρά του ακαδημαϊκού καθηγητή. Αν τούτος όμως ο τίτλος του αξίζει για την κοσμική νεοελληνική ζωγραφική, για την αγιογραφία ο ρόλος του υπήρξε απτός, άμεσος και ιδιαίτερα παραγωγικός. Βέβαια πριν απ’ αυτόν ή παράλληλα εργάζονται αγιογράφοι όπως ο Δ. Πελεκάσης, ο Άγγ. Αστεριάδης, ο Σπ. Βασιλείου στη βυζαντινή τεχνοτροπία. Όμως δάσκαλος φλογερός που γύρω του μαζεύονται όσοι θέλουν να σπουδάσουν την ιερή τέχνη, είναι μόνον ο Φ. Κόντογλου. Σε μια εποχή μάλιστα που η βυζαντινή αγιογραφία δεν διδάσκεται επίσημα καθόλου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, (μέχρι σήμερα άλλωστε δεν υπάρχει ειδική έδρα, αλλά η αγιογραφία και το φρέσκο διδάσκονται από επιμελητή), οι ζηλωτές νέοι τεχνητές φοιτούν στο εργαστήρι και στη σκαλωσιά του Κόντογλου. Οι μαθητές του Ράλλης Κοψίδης, Πέτρος Βαμπούλης, Γεωργακόπουλος, Παπανικολάου, Τερζής Ιωάννης, ακολουθούν διάφορο δρόμο ο καθένας. Άλλοι στρέφονται προς τη λαϊκή έκφραση, με την οποία ενώνουν τη Βυζαντινή Παράδοση, άλλος προς τη Μακεδονική Σχολή, ανάλογα ο καθένας με την προσωπικότητά του. Έτσι, ενώ δεν δημιούργησε με την στενή έννοια σχολή, έφτιαξε αυτή την ομάδα που ιστορεί όλους τους τοίχους των εκκλησιών με τη Βυζαντινή τεχνοτροπία.

Στο διδακτικό έργο του θα πρέπει να περιληφθεί και η συγγραφή του βιβλίου του «Έκφρασις» ήτοι «Ιστόρησις της παντίμου ορθοδόξου αγιογραφίας, της και λειτουργικής καλούμενης, περιέχουσα την τεχνολογίαν και εικονογραφίαν της ειρηνοχύτου ταύτης τέχνης, ήτοι τήν έρμηνείαν τών τεχνικών τρόπων καί τους ιερούς τύπους των εικόνων, καθώς και εξήγηση περί της λεπτότητος και του πνευματικού κάλλους και της τιμής αυτής». Βασισμένος στην προγενέστερη συγγραφική παράδοση της «Ερμηνείας της ζωγραφικής», του Διονυσίου του εκ Φουρνά, καθώς και στη δική του γνώση, καταγράφει την πείρα του ολάκερη, ώστε να είναι χρήσιμη γι’ αυτούς, που θα θελήσουν να συνεχίσουν την «Ειρηνόχυτον» λειτουργική τέχνη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η συνέχιση άλλωστε της Παράδοσης ήταν και το μεγάλο μεράκι του χαρισματούχου αυτού ανθρώπου. Σ’ αυτήν πρόσφερε όλη τη δύναμη και όλα τα τάλαντα, που πλούσια βέβαια του είχε εμπιστευθεί ο Κύριος και στη δόξα του οποίου τελικά τα αφιέρωσε.

(Από το βιβλίο «Μνήμη Κόντογλου», εκδοτικός οίκος Αστήρ, Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1975)

Φώτης Κόντογλου, Αγιογράφος – Λογοτέχνης – Ζωγράφος Καλοκαίρι στο Άγιον Όρος

Στ’ Άγιον Όρος πήγα πολλές φορές. Την πρώτη φορά κάθησα παραπάνω από δυο μήνες κ’ έκανα γνωριμία με πολλούς πατέρες και λαϊκούς, γιατί υπάρχουνε εκεί πέρα και αγωγιάτες αρβανίτες, παραγυιοί και γεμιτζήδες που φορτώνουνε κερεστέ στα καράβια. Στη Δάφνη, που είναι η σκάλα που πιάνουνε τα βαπόρια, βρισκόντανε και κάτι ψαράδες κοσμικοί, κ’ εκεί γνωρίσθηκα με τρεις Αϊβαλιώτες και περάσαμε πολύ έμορφα. Από κει πήγα στις Καρυές, μα δεν κάθησα πολύ, γιατί γύρευα θάλασσα. Πήγα στο μοναστήρι των Ιβήρων μαζί με ένα γέροντα που πουλούσε βιβλία στις Καρυές και που τον λέγανε Αβέρκιον Κομβολογάν. Σ’ αυτό το μοναστήρι κάθησα κάμποσο. Πιο πολύ με τραβούσε ο αρσανάς, δηλαδή το μέρος που βάζουνε τις βάρκες και τα σύνεργα της ψαρικής.

Άφησα τα γένεια μου, τα ξέχασα όλα και γίνηκα ψαράς. Έτρωγα, έπινα, δούλευα, κοιμώμουνα μαζί με τους ψαράδες που ήτανε όλο καλόγεροι, οι πιο πολλοί Μπουγαζιανοί, δηλαδή από τα μπουγάζια της Πόλης. Τί ξέγνοιαστη ζωή που πέρασα! Ιδιαίτερη φιλία έδεσα με τρεις. Ο ένας ήτανε ως εικοσιπέντε χρονώ, καλή ψυχή, φιλότιμος, στοχαστικός, πρόθυμος στο κάθε τι κ’ είχε καλογερέψει από μικρός: τον λέγανε Βαρθολομαίο. Ο άλλος ήτανε ως σαράντα χρονών, ψαράς από το χωριό του, κοντόφαρδος, απλός, ήσυχος, λιγομίλητος, άκακος, «πτωχός τω πνεύματι», ταπεινός και τον λέγανε Βασίλειο. Ο άλλος ήτανε γέρος σον τον άγιο Πέτρο, γελαζούμενος, χωρατατζής και τον λέγανε Νικάνορα.

Ο Βαρθολομαίος διάβαζε και βιβλία με ταξίδια θαλασσινά. Ανάμεσα σε άλλα είχε στο κελλί του και δυο τρία βιβλία του Ιουλίου Βερν. Μ’ αυτόν ψαρεύαμε αστακούς. Έβγαζε και κοράλλια και μου έδειχνε πώς να τα ψαρεύω. Ο αρσανάς ήτανε ένα σπίτι μακρύ, χτισμένο απάνω στη θάλασσα μέσα σ’ έναν κόρφο που τον αποσκέπαζε ένας κάβος και για κεραμίδια είχε μαύρες πλάκες. Μπροστά είχε κάτι ξέρες που σκάζανε οι θάλασσες όποτε έπερνε βοριάς, κι από πάνω κατεβαίνανε τα βράχια φυτρωμένα με μυρσίνες, με πουρνάρια και κάθε άγριο χαμόδεντρο. Ο αρσανάς είχε πεντέξι κάβιες αραδιασμένες και μπροστά είχε ένα χαγιάτι που ακουμπούσε σε κάτι δοκάρια από αγριόξυλα. Εκεί μέσα κοιμόμαστε. Από κάτω είχε κάτι χαμηλές καμάρες και μέσα στις καμάρες τραβούσανε τις βάρκες. Τα δίχτυα τα απλώνανε απάνω στα μπαρμάκια του χαγιατιού. Εκεί που κοιμόμαστε ακούγαμε από κάτω μας τη θάλασσα που έμπαινε μέσα στις καμάρες και κυλούσε τα χαλίκια και μας νανούριζε. Παλιά εικονίσματα ήτανε κρεμασμένα μέσα στον αρσανά κ’ έκαιγε ακοίμητο καντήλι.

« … » Είχε έρθει μια μέρα στα Καψοκαλύβια ένας καλόγερος από κάποιο ψαραδόσπιτο που ήταν ανάμεσα στον κάβο Σμέρνα και στα Καψοκαλύβια, και τον φιλοξένησε ο πάτερ Ισίδωρος και γνωρισθήκαμε. Τον λέγανε Νείλο, κ΄ ήτανε Μυτιληνιός. Φεύγοντας με προσκάλεσε να πάγω στο κελί του. Σε δύο τρεις μέρες, πήγα. Στο Όρος βλέπει κανείς πολλά ασυνήθιστα πράγματα και χτίρια, πλην το κελί του πάτερ Νείλου ήτανε από τα πιο παράξενα. Σε αυτό το μέρος κατεβαίνανε δύο ραχοκοκαλιές από βράχια και κάνανε δύο κάβους που τραβούσανε βαθιά στην θάλασσα, ο ένας πολύ κοντά στον άλλον, τόσο, που έλεγες πως το νερό που βρισκότανε ανάμεσα τους ήτανε ποτάμι κι όχι θάλασσα. Εκεί που έσμιγε ο ένας κάβος με τον άλλον, σηκωνόντανε δυό ράχες από βράχια κι ήτανε τόσο κοντά, που σκοτείνιαζε εκείνο το μέρος, ας έλαμπε ο ήλιος το καλοκαίρι. Σ΄ αυτό το μέρος, μέσα σ΄ αυτή την τρύπα, ήτανε χτισμένος ο αρσανάς του πάτερ Νείλου. Τα νερά ήτανε άπατα και σκοτεινά μέσα σε κείνο το κανάλι. Το σπίτι το χανε χτισμένο λίγο παραπάνω από την θάλασσα, θεμελιωμένο στο βράχο, με χαγιάτια και με καμάρες, όπως συνηθίζεται στο Όρος από τα παλιά χρόνια, με μαύρες πλάκες αντί για κεραμίδια. Λίγο παραπάνω ήτανε χτισμένη η εκκλησιά, μικρή, με σκαλιστό τέμπλο και με όλα τα καθέκαστα. Από πάνω κρεμότανε ένα βουνό δασωμένο και στην κορφή είχε ένα βράχο απότομο, μ΄ ένα σπήλαιο. Σ΄ αυτό το σπήλαιο ασκήτευε προ λίγα χρόνια ένας γέροντας που στάθηκε στα νιάτα του οπλαρχηγός στην Μακεδονία. Τώρα είχανε φωλιάσει όρνια μέσα στην σπηλιά και τα βλεπα που πέρνανε βόλτες γύρω στη ράχη.

Ο Νείλος και η συνοδεία του είχανε δυό τράτες και δυό βάρκες. Ήτανε εφτά – οχτώ νοματέοι, πέντε μεγάλοι και δυό τρία καλογέρια. Όλοι τους ήτανε ηλιοκαμένοι, μαύροι σαν αραπάδες. Ο πάτερ Νείλος είχε απάνω του μια ησυχία και μιαν απλότητα που σε έκανε να τον αγαπήσεις και να τον σεβαστείς. Λιγόλογος, μα ολοένα ήτανε χαμογελαστό το πρόσωπο του, με κάτι χείλια χοντρά σαν του αράπη, με μαύρα και πυκνά γένεια, που φυτρώνανε κάτω από τα μάτια του και σκεπάζανε τα μάγουλα του. Με τη σκούφια που φορούσε ήτανε ίδιος βαβυλώνιος. Ξυπόλητος, όπως δα ήτανε όλοι τους, φορούσε απάνω ένα σκούρο πουκάμισο και κάτω ένα βρακί ανατολίτικο ίσαμε τα γόνατα. Τις μέρες που κάθησα εκεί πέρα, ο Νείλος κ΄ ένας δόκιμος δεν πηγαίνανε με την τράτα για να μου κρατήσουνε συντροφιά. Ήτανε κ΄ ένας γέρος, πάτερ Αθανάσιος, που φύλαγε πάντα το σπίτι. Σαν γυρίζανε από το ψάρεμα βγάζανε τα ψάρια έξω και αφού διαλέγανε λίγα χοντρά για να φάμε, κι άλλα για πάστωμα, τα ψιλά τα κάνανε ένα σωρό και τα αφήνανε να σιτέψουνε για να τα αλατίσουνε. Από τα χοντρά παστώνανε πολλούς ροφούς, να χουνε το χειμώνα. Ψιλά, μαρίδα και σαρδέλα, παστώνανε πολλά βαρέλια και τα στέλνανε στη Σαλονίκη. Καθόντανε σταυροπόδι γύρω στο σωρό και παστώνανε. Όλο το σπίτι μύριζε μια τέτοια ψαρίλα, που στην αρχή γυρίζανε άνω κάτω τα στομάχια μου. Μα σιγά σιγά συνήθισα και δεν καταλάβαινα την ψαρίλα σχεδόν ολότελα. Συλλογιζόμουνα κιόλας πως έτσι θα μυρίζανε κι ο Χριστός κ΄ οι απόστολοι. Οι άνθρωποι κ΄ ότι έπιανες, όλα μυρίζανε ψαρίλα. Ακόμα και μέσα στην εκκλησιά ένοιωθες αυτή τη μυρουδιά.

Τις ώρες που λείπανε οι άλλοι στο ψάρεμα, κουβεντιάζαμε με τον πάτερ Νείλο για θρησκευτικά και για τα ιστορικά του σπιτιού του, τι φουρτούνες περάσανε, τι θεριόψαρα συναντήσανε, τι καΐκια βουλιάξανε από τότες που κάθησε σ΄ αυτό το μέρος κι άλλα λογιώ λογιών. Άλλη φορά πάλι, εκεί που καλαφάτιζε μια βάρκα τραβηγμένη έξω, έψελνε με τη γλυκειά φωνή του, κ΄ έκανε τον δεξιό ψάλτη κι εγώ τον αριστερόν. Λέγαμε τις Καταβασίες της Μεταμορφώσεως (γιατί ήτανε εκείνες οι μέρες του Αυγούστου) «Χοροί Ισραήλ αήκμοις ποσί, πόντον ερυθρόν και υγρόν βυθόν διελάσαντες», τα Πασαπνοάρια με το δοξαστικό «Παρέλαβεν ο Χριστός τον Πέτρον και Ιάκωβον και Ιωάννην», κι ύστερα λέγαμε αργώς και μετά μέλους το Κοινωνικό «Εν τω φωτί της δόξης του προσώπου σου, Κύριε, πορευόμεθα εις τον αιώνα». Στο τέλος όμως ψέλναμε πάντα το «Ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός ημών, ο πανσόφους τους αλιείς αναδείξας, καταπέμψας αυτοίς το πνεύμα το άγιον, και δι΄ αυτών την οικουμένην σαγηνεύσας, φιλάνθρωπε, δόξα σοι». Δεν μπορώ να παραστήσω το πόσο συγκινημένη ήτανε η καρδιά μου σαν άκουγα να ψέλνει ο ψαράς ο πάτερ Νείλος, ξυπόλητος, με το κατραμωμένο βρακί, με τα φύκια κολλημένα πάνω στα γυμνά ποδάρια του, να ψέλνει με κείνη την αρχαία μελωδία και να λέγει στίχους Ιαμβικούς, και παραπέρα ν΄ αφρίζουνε τα παμπάλαια ελληνικά κύματα κι ο αγέρας να βουΐζει πανηγυρικά απάνω στα θεόχτιστα βράχια και στα δέντρα! Μα η πιο βαθειά κι η πιο παράξενη συγκίνηση μ΄ έπιανε την Κυριακή και τις άλλες γιορτινές μέρες που λειτουργούσε ο πάτερ Νείλος ο ψαράς και γινότανε ιερέας του Υψίστου, αυτός που τον έβλεπα τις άλλες μέρες ν΄ αλατίζει ψάρια, να καλαφατίζει βάρκες, να ματίζει σκοινιά, να γραντολογά καραβόπανα, να βολεύει άγκουρες, να μπαλώνει δίχτυα, μαζί με τη συνοδεία του!

Και στη λειτουργία γινότανε σαν πατριάρχης, με το επανωκαλύμμαυχο, με το χρυσό φελόνι, με τα επιμάνικα, με το επιγονάτιο, και δεότανε μυστικώς μπροστά στην αγία Τράπεζα «υπέρ των του λαού αγνοημάτων», «ως ενδυόμενος την της ιερατείας χάριν». Ω! Τι εξαίσια και φρικτά μυστήρια έχει η ταπεινή ορθοδοξία μας! Μα η καρδιά μου δάκρυζε αληθινά από άγια χαρά κι από κατάνυξη, σαν στρώνανε για να φάμε και ευλογούσε την τράπεζα ο πάτερ Νείλος με τα θαλασσοψημένα δάχτυλα του, ενώ γύρω στεκότανε με σταυρωμένα χέρια εκείνοι οι απλοί ψαράδες, κουρασμένοι, θαλασσοδαρμένοι, ξεχασμένοι από τον κόσμο μέσα σε κείνη την καταβόθρα. Κι έλεγε με την ταπεινή φωνή του ο πάτερ Νείλος «Χριστέ ο Θεός, ευλόγησον την βρώσιν και την πόσιν των δούλων σου, ότι άγιος ει πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων», ενώ μας απόσκιαζε η πλώρη του τρεχαντηριού κ΄ η αρμύρα ερχότανε από το βουερό το πέλαγο .

Περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 875, 1963